| |
Eldeş Su Değirmenlerimiz
Eldeş köyü yüzyıllardır hatta binlerce yıldır tarıma dayalı bir Anadolu köyüdür. Tahıl mahsülleri köyn ve bölgenin ana geçim ve gelir kaynağıdır. Buğday, arpa, yulaf, darı mekke bu topraklarda temel olarak atadan dedeye tarımı yapıan bitkileridir. Tahılı işlemek için ihtiyaç duyulan su değirmenleri 30, 40 yıl geçmişe kadar vazgeçilmez yerlerdi. Osmanlı Devleti döneminde Su Değirmenleri kökeni Farsça bir kelime olan Asiyab olarak vergi kayırlarında geçmektedir.
Yaptığımız tespitlere göre değişik dönemlerde değişik yerlerde değirmenler kurulmuş köyün ve civarın değirmen ihtiyacına cevap vermiştir. Bu değirmenler hemen tamamı su değirmenleri olup iki taş disk yardımı ile iş gören taş değirmenleridir. Kapalı bir alanda değirmen taşları yerleştirilir, bir taraftan yavaş yavaş tahılları üzerine akıtan sistem düzeneği kuruludur, hendekten gelen su yüksekten akarak çarkanağı oda değirmen taşlarını çevirir ve arada kalan tahılları istenen kıvamda öğütür. Değirmen düzeneğinin altına un akıtan bölümün ağzına sağlam çuval ayarlanarak unun veya bulgurun oraya akması sağlanırdı.
Eldeş köyündeki değirmenler daha ziyade tahıl öğütmek için yani un ve bulgur değirmenleridir ve bu değirmenler su ile çalışan değirmenlerdir. Değirmenlerde un, bulgur, kırma, yarma, pıtpıt, ve irmik gibi tahıl ürünleri elde edilirdi.
Eldeş köyünde en eski bilinen değirmen baş değirmen veya beş değirmen diye adlandırılan bölgedeki değirmendir. Bu değirmenlerin en fazla kayda değer gurubu beş değirmenden oluşan ve önceleri bir ecnebinin işlettiği Yukarı mahallede Bağlar mevkiinde başlayıp aşağıya doğru Dere mevkilerinde kurulmuş ve çalışmış olan değirmenlerdir.
Bu değirmenler gurubunun yukarıda Bağlar mevkiindeki dönemde dereden akan su buraya kadar çıkıyormuş.
Su kaynakları zamanla azaldıkça değirmen daha aşağıya yapılmak suretiyle beş ayrı değirmen yapılmıştır. Buradaki ilk üç değirmenin sahibi ve işletmecisinin ecnebi olduğu söyleniyor. Daha sonra dördüncü değirmeni Sülügil sülalesinden kocaoğlan lakaplı bir şahıs işletmiştir. Buradaki değirmenlerin sonuncusu olan ve günümüzde halen kalıntıları bulunan ve 1970 lerin sonlarına kadar çalışan değirmeni Hacıeligil işletmiştir. Bu değirmeni de çalıştıramayacak kadar su azalınca değirmen kapanmış ve yıkılmıştır.
Eldeşte Yukarı Mahaleden Kurban Tepesine giderken yolun solunda yeralan Sıra Cevizler mevkisinde zamanında mevcut olan Sıra Ceviazle su değirmeninden günümze köy içinde bir bahçe duvarında kullanılmış olan değirmen taşları yadigar kamıştır. Yerinde yaptığımız sahadaki incelemelerimizde değirmenin olduğu alan günümzde tarım arazisi olarak kullanılmakta olu değirmenden günümüze ulaşan her hangi bir kalıntı yoktur.
Yukarı Mahallede günümüze ulaşan değirmen kalıntısı tarihe tanıklık etmiş son değirmendir.
Değirmencilik, bir meslek olarak uzun yıllar icra edilmiştir.
Köyün içinde bilinen değirmenler; Baş Değirmen, Aşağı Değirmen, Sıra Cevizler Değirmeni, Pıralı Değirmeni bazılarıdır. Bahçe altı mevkiindeki değirmen ve Dibekköyü değirmeni ile idimleri bilinmeyenler ile birlikte toplam bahsedilen değirmen sayısı sekiz civarındadır.
Günümüz itibariyle sadece Dere mevkiindeki en son faal olan daha sonra yıkılan değirmenden belirgin kalıntılar mevcuttur. Diğer değirmenlerin yerlerini dahi tespit etmek artık çok güç.
Son olarak 2019 yılında bir tarımsal faaliyet olan traktörle tarlada çift sürme esnasında Pıralı mevkinde muntazam bir değirmen taşı açığa çıkmıştır. Bu da gösteriyorki bu mevkiide daha önce bir değirmen olabilir veya bu taş buraya taşıma yoluyla getirilmiş olabilir.
Eldeş Köyü Değirmenleri (Fotoğrafların büyük hali için üzerine tıklayınız).
 |
 |
 |
|
Derleyen ve Fotoğraflar: Beytullah YILDIRIM
|
|
Sayfa bilgisi ve kaynaklar:
