Eldeş'te Su Kaynakları
Ilgın, Eldeş köyünde geçmişten günümüze en mühim konuların başında hayatın vazgeçilemes, olmazsa olmaz unsuru olan su kullanımı gelmektedir.
Eldeş köyünde su kültürü yerleşik ve gelişmiş bir kültür olarak tarih boyunca kendini yenileyerek hep varlığını sürdürmüştür.Köyün kurulduğu alan itibariyle Kembos çayı etrafında olması ve dere mevkiinde başta Avcı pınarı olmak üzere köyün çeşitli yerlerindeki kaynakları ve pınarları ile yedi gün yirmidört saat hiç durmadan akan sokak çeşmeleri ile ovaya indiğiniz zaman su kuyuları ile her yerde bir şekilde su ile karşılaşmak mümkündür.
Eldeş Çayı
Eldeş Çayı, komşu Gökçeyurt Kembos'tan doğarak dağların arasından geçip, Eldeş korusunda başta Avcı Pınarı olmak üzere pek çok pınar suyu ile birleşip köyün içinden geçerken su ihtiyacını karşıladıktan sonra ovadaki bahçe bostan ve tarlaları sulayarak sulama kanal sistemine bağlanır. Sulama kanallarından da Ilgın gölü ile bağlanarak su ihtiyacına cevap verir.
Yaz kış demeden akmakta olan Eldeş Çayı geçmişten günümüze hem Eldeş köyü, hemde bölge eko sistemi için halen en önemli su kaynağı konumundadır.
Tarımda kullanılmak üzere Eldeş ovasına hayat veren sulama kanalları ile ve nihayet bütün evlerde kapalı modern şebeke usulu ile bedava ve kesintisiz akan pınar suyu köyün ne kadar sulak ve bereketli olduğunun bir göstergesidir.
Tarihte köyümüzde su ile çalışan un değirmenleri farklı yerlerde kurulup çalıştırılmış ve bu imkanlardan bölge insanı istifade etmiştir.
Ilgın Eldeş Göleti ve Kapalı Sistem Tarım Sulama Tesisi
Uzun senelerdir beklenen tarım amaçlı sulaması için Eldeş sulama göleti ve kapalı şebeke sulama sistemi yapımı 05.10.2020 tarihinde tamamlandı.
Konya, Ilgın, Eldeş Göleti ve Kapalı Sistem Sulama Tesisi.
Konya Ovası Projesi (KOP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı Tarafından finanse edilen, Proje bedeli: 4.200.765.00 TL olan, 501 Hektar tarım amaçlı sulama sahası hedefleyen, Konya Büyükşehir Belediyesi Fen İşleri Dairesi Başkanlığı İhale Şube Müdürlüğü tarafında 27.06.2018 tarihinde ihalesi gerçekleştirilen, Projenin yapımını üstlenen yüklenici firma Aygün İnşaat Tem. Hiz. Tic. San. Ltd. Şti. tarafından 2018 Yılında yapımına başlanan projenin yapımı Ekim 2020 itibariyle tamamlanmıştır.
Ilgın Eldeş Göleti ve Kapalı Sistem Sulama Tesisi’ni 223 bin 394 metreküp brüt depolama hacimli olarak inşaa eden Büyükşehir, 21 bin 500 metre uzunluğunda muhtelif çap ve ebatlarda polietilen boru kullandı. Toplam 3 milyon 892 bin 755 liraya mal olan gölet sayesinde 5 bin dekar alan sulanabilecek.
Günümüzde Konya Su Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü KOSKİ bünyesindeki Eldeş Göleti ve Kapalı Sistem Sulama Tesisi Projesinin gerçekleşmesinde emeği geçen Türkiye Cumhuriyeti Hükumetimiz başta olmak üzere aşağıda isimleri yazılı olan:
Ak Parti Konya Milletvekili: Prof. Dr. Hacı Ahmet ÖZDEMİR'e
Ak Parti Konya Milletvekili: Mehmet BABAOĞLU'na
Konya Büyükşehir Meram Meclis Üyesi: Osman ELVAN'na
Konya Ovası Projesi (Kop) Başkanı: İhsan BOSTANCI'ya
Kırsal Kalkınma Daire Başkanı: Raşit TURAN'na
Kırsal Kalkınma Personeli Bütün Çalışanlarına
Ak Parti (dönemin) Ilgın İlçe Başkanı: Ali ERTEN'e
Ilgın Belediyesine ve Başkanlar: Mehmet KARAHAN ve Yalçın ERTAŞ'a
Konya Büyükşehir Ilgın Meclis Üyesi: Eldeş'li Ahmet BORAN'a
Ilgın Eldeş Mahallesi Muhtarı: Kazım DEMİRTAŞ'a, Azalarına, bütün Eldeşlilere, ve burada ismini yazamadığımız katkısı olan herkese ve en ufak bir emeği geçen bütün çalışanlara, Eldeşliler adına minnet ve şükranlarımızı sunarız.
Eldeş Köyü Sokak Çeşmeleri Akar Çeşmeler
Eldeş köyünde atadan dededen günümüze yadigar olarak 2004 Yılı itibariyle 17 adet sokak çeşmesi akar çeşme vardır.
Bu çeşmeleri incelediğimiz zaman üç guruba ayırabiliriz. asırlardır akmakta olan tarihi akar çeşmeler, köylünün ihtiyaç duyduğu için kendi imkanları ile yaptığı çeşmeler ve köy hizmetleri tarafından yapılan çeşmelerdir.
Eldeşteki akar çeşmelerinin tarhi geçmişi köyün tarihçesi ile aynıdır diyebiliriz. Sokak çeşmeleri günümüzde genel kullanımlar mesela hayvan sulama, buğday yıkama veya yün yıkama gibi kullanımlar dışında pek kullanılmıyor. Yakın zamana kadar köylünün vazgeçilmezlerindendi. Evlerde şebeke suyu olmadığı için, içme suyu, temizlik ve banyo için, hayvanları sulamak için olukları veya yalakları olan bu çeşmelerden, helkelerle, yatıklarla ve testilerle köy kızları ve kadınlar evlere su taşırlardı. Bu zor ve zahmetli iş içme suyu şebekesi yapıldıktan sonra her eve suyun gelmesi ile son bulmuştur. Günümüzde hayvancılık eskiden olduğu kadar yaygın olarak yapılmadığı için çeşmelerin yalakları boşa doluyor boşalıyor. Eldeş akar çeşmelerin yalaklarının birkısmı ise hayvancılığın neredeyse bitme noktasına geldiği köyümüzde artık kullanılamaz hale gelmiştir. Muhtarlık girişimleriyle son dönemde Konya'dan hazır çeşme kaideleri getirilip bazı eski çeşmelerin yerinde konuşmuştur.
Günümüzde sokak çeşmelerinden bazıları bakımsızlıktan kurumuştur. Pınar suyu olan sokak çeşmelerinin deposu ve tesisatı evlere verilen şebekeden ayrıdır. Dört mevsim 24 saat sokak çeşmelerinin suyu hiç azalmadan hep aynı musikiyle Eldeş çayı gibi asırlardır hiç durmadan akıp duruyorlar.
Eldeş Köyü Kapalı Su Şebekesi
Eldeş köyünün modern kapalı şebeke suyu her evde ve hatta pek çok sokakak ve kır çeşmesinde akmaktadır. Sokak çeşmelerinden taşıma su ile su ihtiyacını giderme olayı sona ermiştir. İlk başlarda ücretsiz ve sınırsız olan şebeke suyu dere mevkiinde iki ayrı depodan köye gönderilmektedir. Kesintinin hemen hemen hiç yaşanmadığı şebeke suyunda kullanımın çok olduğu durumlarda yüksek mevkilerde suyun tazyiki azalmaktadır. Eldeş köyünde güneş enerjisi ile ısıtılan suyun yaygın kullanımı sıcak suya olan ihtiyacı yeterince karşılamaktadır.
Günümüzde Eldeş'te kapalı şebeke su için Koski tarafından modern bir depo inşa edilmiştir. Evlere verilen tesisattaki su klor ile ilaçlama sistemi mevcut olup abonelerine su saati takılarak Koski tarafından ücretlendirilmektedir.
Eldeş Köyü Su Pınarları Kaynaklar
Su Pınarları:
Eldeş köyünün su ihtiyacının neredeyse tamamını karşılayan su pınarları vardır. En meşhur olanı ve şebeke suyunu besleyen Avcı Pınarı başta olmak üzere sokak çeşme sularını besleyen dere mevkisindeki Sülügilin Kavaklar ve söğütlerin olduğu çayın kenarında kaynayan gözeler su pınarları vardır.
Bu pınarlar en kurak mevsimlerde dahi akar suyumuz olan Eldeş Çayı'nın suyunu beslemektedir. Eyrıca Eldeş köyünde kırlarda, ovada ve dağlık yerlerde irili ufaklı pek çok pınar su kaynağı vardır.
Eldeş Köyü Su Kuyuları
Eldeş köyünde evlerde kapalı şebeke su gelmesi ve günümüzde tarımda makineleşme ile su kuyularına ihtiyaç artık kalmamış durumdadır.
Eldeş köyünün ekim alanlarının bir kısmı dağlı alanlarda ve diğer önemli bir kısmı ise ovadadır. Esekiden bölgede, yaz aylarında iklim çok sıcak ve kurak geçtiği için insanların ve hayvanların su ihtiyacını karşılamak için su kuyuları açılmıştır. Asli kullanım amacı içme suyu olan bu kuyular önceleri hayvanları sulamak içinde kullanılıyordu.
Bu su kuyularına örneklerden bazıları: Kulanın kuyu, Hacı Bekirlerin Kuyu, Pana'nın kuyu, Aliye'nin kuyu, Anakadın'nın kuyu, Koca kuyu, Derbeder kuyu, Pıralı İrfan'ın kuyu, olmak üzere ilk akla gelen Eldeşteki su kuyulardan bazılarıdır.
Eldeş Kula'nın Kuyu Hikayesi
Ilgın Eldeş köyünde su kuyuları arasında yılanı ile meşhur olan Eldeş ile Sadık Köyü yol ayrımında Tek Kavak mevkisinde olan Kula'nın kuyunun hikayesi şöyle nakledildi:
Eldeşli Abdurrahmanın Eken, Eldeş'te bilinen lakabıyla Tıpır'ın kardeşi olan Kula, Seferberlikte, Harb-i Umumi, I. Dünya savaşında çıkan iç isyanlardan biri olan kürt harbinde cepede isyancılara karşı savaşmış ve şehit düşmüştür.
Kürt Ayaklanmaları olarak bilinen 1. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu içinde çeşitli Kürt gurupların isyanları patlak verdi.
Osmanlı Devleti döneminde mensubu olduğu devlete karşı meydana gelen bu Kürt ayaklanları Doğu Anadolu Bölgesinde başta Kürtlere bağımsız bir devlet vadetmiş olan Birleşik Krallık İngiltere olmak üzere Fransa, Rusya ve İtilaf Devletleri tarafından Ağustos 1914 - Ağustos 1917 tarihleri arasında teşvik edilmiş, desteklenmiştir. Fakat başarılı olamamış Osmanlı oedusunun zaferi ile sonuçlanmış, isyanlar bastırılmıştır. Bu düşman devletler tarafından 1920'de Kürtlere verilen toprak vaatleri 1923'te iptal edildi.
Osmanlı Devleti bu Eldeşli şehidimizin ailesine bir miktar para yardımında bulunmuştur. Aşlesi şehidin bu parasını kullanmayıp onun yerine bir su hayratı olarak bu kuyuyu Şehit Kula hayırı için devletin kendilerine verdiği parayla yaptırmıştır. Eldeş Köyünde 2004 senesinde arazide incelemelerimde köyde suyu olan ve kullanılan ender kuyulardan biri hatta benim tespit edebildiğim tek kuyu idi. Kula'nın kuyu vaktiyle kullanıldığı zamanlarda mancırığı ile çektiğimiz buz gibi suyunu çok içtiğimiz bir kuyudur.
Eldeş Köyün'de Kula'nın kuyuyu ve diğer kuyuları sebep olanlardan ve yaptıranlardan Allah razı olsun.
Eldeş Köyü Su Değirmenleri
Eldeş köyünde, ve bölgede 2004 senesinde sahada yaptığım incelemelerde Eldeş Köyün'de muhtelif zamanlarda köyün içinde ve dışında olmak üzere sekiz farklı değirmenin köyde farklı zamanlarda çalıştığı anlatılıyor.
Bu değirmenler daha ziyade tahıl öğütmek için yani un ve bulgur değirmenleridir ve bu değirmenler su ile çalışan değirmenlerdir.
Su değirmenlerinin en fazla kayda değer gurubu beş değirmenden oluşan ve önceleri bir garimüslim olan Eldeşli bir Rum ecnebinin işlettiği makledilmiştir.
Eldeş Köyü Yukarı mahallede, Bağlar mevkiinden başlayıp aşağıya doğru alçalarak son olarak Dere mevkiinde kurulmuş ve çalışmış olan değirmenlerdir. Bu değirmenler gurubunun yukarıda Bağlar mevkiindeki dönemde dereden akan Eldeş Çayının suyu yeterli ve güçlü olduğu için buraya kadar çıkıyormuş. Su zamanla azaldıkça değirmen daha aşağıya yapılmak suretiyle beş ayrı değirmen yapılmıştır. Buradaki ilk üç değirmenin sahibi ve işletmecisinin Müslüman Türk olmayan ecnebi biri olduğu söyleniyor.
Daha sonra dördüncü değirmeni Eldeş Köyü ahalisinden olan Şerbet soy adını taşıyan Sülügil sülalesinden "Kocaoğlan" lakaplı bir deüirmenci şahıs işletmiştir.
Dere mevkii Hoca evi lojmanının yanındaki değirmenlerin sonuncusu olan ve günümüzde halen kalıntıları bulunan ve 1970’lerin sonlarına kadar çalışan değirmeni Eldeşli Hacı Ali, Haceligil sülalesi tarafından işletmiştir. Eldeşte bu değirmeni de çalıştıramayacak kadar su azalınca ve elektrikli değirmenler yaygınlaşmaya başlayınca bu son değirmen de kapanmış ve kaderine terk edilmiştir. Günümüzde bu değirmen tamamen yıkılmıştır.
Köyün içinde iki, Bahçe altı mevkiinde bir ve Dibekköyü değirmeni ile toplam bahsedilen değirmen sayısı sekiz civarındadır. Bu değirmenlere Yukarı mahallede Sıra cevizler'deki Palagilin bahçeleri civarında değirmen, ve nihayet 2019 yılında Pıralı mevkisinde ele geçen değirmen taşı bu bölgede br değirmenin varlığına işaret ediyor.
Günümüz itibariyle Eldeş Köyünde sadece Dere mevkiindeki en son faal olan daha sonra yıkılan değirmenden belirgin kalıntılar mevcuttur. Diğer değirmenlerin yerlerini dahi tespit etmek artık çok güç.
Eldeş köyünün değirmenleri hakkındaki çalışma ve araştırmalarımız devam ediyor.
Eldeş Köyü Sulama Kanalları
Eldeş ovasının daha verimli sulanabilmesi amacı ile bilhassa kış mevsiminde boşa akıp giden Eldeş çayını toplayarak yazın kurak geçen ve kaynak ve çay suyunun neredeyse kuruma derecesine geldiği aylarda kullanılmak üzere su tutulan sulama kanalları.
Tarım alanrının bedelleri ödenmek suretiyle sulama birliği tarafından istimlak edilerek oluşturulan kanallar yaz aylarında ovada sulu tarımın gerçekleştirilebilmesinde hayati önem taşıyor. Pancar motoru tabir edilen dizel sulama motorları ile vahşi sulama veya fıskıyeli yöntemler kullanılarak kanallardan istifade edilmektedir. Yazın iyice azalan kanalların su miktarı kış aylarının gelmesi ile tamamen dolmak suretiyle hazır bir su potansiyeli oluşturmaktadır.
Eldeş Köyü Sulama Birliği
Tarım alaında kembos çayı ve bölgenin kaynakları sulama kanallarında toplanarak su ihtiyacı olduğu dönemlerde kullanılmaktadır.
Eldeş köyü aynı zamanda Devlet Su İşlerinin DSİ kontrolündeki sulama birliği üyelerinden birisidir. Çavuşcu göl ve sulama kanalları vasıtası ile mevsimin kurak geçtiği dönemlerde ihtiyaca göre zaman zaman bölgeye su takviyesi yapılmaktadır. Tarım alanında sulama ile ilgili olarak ciddi bir su problemi yaşanmamaktadır. Sulu tarımda su her geçen gün bölgenin daha önemli bir sorunu haline gelmeye başlamıştır.
Fotoğraflar: Beytullah Yıldırım / Ilgın Eldeş Köyü 2004, 2006
Ilgın İlçesi Eldeş Köyünde hayatın vazgeçşlmez ana unsuru olan su ve su kaynakları hakkındaki bilgilerine bu sayfalarda yer vermeye çalışacağız.
Sayfa bilgisi ve kaynaklar:
