eldessu

  Sokak Çeşmeleri Akar Çeşmeler:
  Eldeş köyünde 2004 Yılı itibariyle 17 adet sokak çeşmesi akar çeşme vardır. Bu çeşmeleri incelediğimiz zaman üç guruba ayırabiliriz. Tarihi çeşmeler, köylünün ihtiyaç duyduğu için kendi imkanları ile yaptığı çeşmeler, ve köy hizmetlerinin yaptığı çeşmelerdir. Eldeşteki akar çeşmelerinin tarhi geçmişi köyün tarihçesi ile aynıdır diyebiliriz. Sokak çeşmeleri günümüzde genel kullanımlar mesela buğday yıkama veya yün yıkama gibi kullanımlar dışında pek kullanılmıyor. Yakın zamana kadar köylünün vazgeçilmezlerindendi. Çünkü, içme suyu, temizlik ve banyo için, hayvanları sulamak için olukları veya yalakları olan bu çeşmelerden, helkelerle, yatıklarla ve testilerle köy kızları ve kadınlar evlere su taşırlardı. Bu zor ve zahmetli iş içme suyu şebekesi yapıldıktan sonra her eve suyun gelmesi ile son bulmuştur. Günümüzde hayvancılık eskiden olduğu kadar yaygın olarak yapılmadığı için çeşmelerin yalakları boşa doluyor boşalıyor. Eldeş akar çeşmelerin yalaklarının birkısmı ise hayvancılığın neredeyse bitme noktasına geldiği köyümüzde artık kullanılamaz hale gelmiştir.
Günümüzde sokak çeşmelerinden bazıları bakımsızlıktan kurumuştur. Sokak çeşmelerinin deposu ve tesisatı evlere verilen şebekeden ayrıdır. Dört mevsim 24 saat sokak çeşmelerinin suyu hiç azalmadan hep aynı musikiyle Eldeş çayı gibi asırlardır hiç durmadan akıp duruyorlar.
  Kapalı Su Şebekesi:
 Eldeş köyünün modern kapalı şebeke suyu her evde ve hatta pek çok sokakak ve kır çeşmesinde akmaktadır. Sokak çeşmelerinden taşıma su ile su ihtiyacını giderme olayı sona ermiştir. Ücretsiz ve sınırsız olan şebeke suyu dere mevkiinde iki ayrı depodan köye gönderilmektedir. Kesintinin hemen hemen hiç yaşanmadığı şebeke suyunda kullanımın çok olduğu durumlarda yüksek mevkilerde suyun tazyiki azalmaktadır. Eldeş köyünde güneş enerjisi ile ısıtılan suyun yaygın kullanımı sıcak suya olan ihtiyacı yeterince karşılamaktadır.
  Su Pınarları:
 Eldeş köyünün su ihtiyacının neredeyse tamamını karşılayan pınarları vardır. Avcı pınarı başta olmak üzere dere mevkisindeki Kavaklar ve söğütlerin olduğu çayın kenarında kaynayan pınarları vardır. Bu pınarlar en kurak mevsimlerde dahi çayın suyunun akmasının sebebidir. Ovada ve dağlık yerlerde irili ufaklı pek çok pınar vardır.
  Su Kuyuları:
 Eldeş köyünün ekim alanlarının tamamına yakını ovadadır. Bölgede, yaz aylarında iklim çok sıcak ve kurak geçtiği için insanların ve hayvanların su ihtiyacını karşılamak için su kuyuları açılmıştır. Asli kullanım amacı içme suyu olan bu kuyular önceleri hayvanları sulamak içinde kullanılıyordu. Bu su kuyularına örneklerden bazıları: Kulanın kuyu, Hacı Bekirlerin Kuyu, Pana'nın kuyu, Aliye'nin kuyu, Anakadın'nın kuyu, Koca kuyu, Derbeder kuyu, İrfan'ın kuyu, olmak üzere akla gelen Eldeşteki kuyulardan bazılarıdır.
Bu kuyular arasında yılanı ile meşhur Sadık köy yakınlarında olan Kulanın kuyunun hikayesi şöyledir : Eldeşli Abdurrahmanın yani Tıpır'ın kardeşi olan Kula, Kurtuluş savaşından sonra çıkan iç isyanlardan biri olan kürt harbinde savaşmış ve şehit düşmüştür. Devlet bu şehidimizin ailesine bir miktar para yardımında bulunmuştur. Bu kuyuyu hayır için kula'nın ailesi devletin verdiği parayla yaptırmıştır. 2004 yılı incelemelerimde köyde suyu olan ve kullanılan ender kuyulardan biri hata benim tespit edebildiğim tek kuyu idi. Kulanın kuyuyu ve diğer kuyuları sebep olanlardan ve yaptıranlardan Allah razı olsun.
  SU DEĞİRMENLERİ:
 Bölgede 2004 yılında yaptığım incelemelerde Eldeş köyünde muhtelif zamanlarda köyün içinde ve dışında olmak üzere sekiz farklı değirmenin köyde farklı zamanlarda çalıştığı anlatılıyor. Değirmenler daha ziyade tahıl öğütmek için yani un ve bulgur değirmenleridir ve bu değirmenler su ile çalışan değirmenlerdir.
Bu değirmenlerin en fazla kayda değer gurubu beş değirmenden oluşan ve önceleri bir ecnebinin işlettiği Yukarı mahallede Bağlar mevkiinde başlayıp aşağıya doğru Dere mevkilerinde kurulmuş ve çalışmış olan değirmenlerdir. Bu değirmenler gurubunun yukarıda Bağlar mevkiindeki dönemde dereden akan su buraya kadar çıkıyormuş. Su zamanla azaldıkça değirmen daha aşağıya yapılmak suretiyle beş ayrı değirmen yapılmıştır. Buradaki ilk üç değirmenin sahibi ve işletmecisinin ecnebi olduğu söyleniyor. Daha sonra dördüncü değirmeni Sülügil sülalesinden kocaoğlan lakaplı bir şahıs işletmiştir. Buradaki değirmenlerin sonuncusu olan ve günümüzde halen kalıntıları bulunan ve 1970’lerin sonlarına kadar çalışan değirmeni Hacıeligil işletmiştir. Bu değirmeni de çalıştıramayacak kadar su azalınca değirmen kapanmış ve yıkılmıştır.
Köyün içinde iki, Bahçe altı mevkiinde bir ve Dibekköyü değirmeni ile toplam bahsedilen değirmen sayısı sekiz civarındadır. Bu değirmenlere Yukarı mahallede Sıra cevizler'deki Palagilin bahçeleri civarında değirmen, ve nihayet 2019 yılında Pıralı mevkisinde ele geçen değirmen taşı bu bölgede br değirmenin varlığına işaret ediyor.
Günümüzde 2004 yılı itibariyle sadece Dere mevkiindeki en son faal olan daha sonra yıkılan değirmenden belirgin kalıntılar mevcuttur. Diğer değirmenlerin yerlerini dahi tespit etmek artık çok güç. Eldeş köyünün değirmenleri hakkında daha fazala bilgi için buraya tıklayınız.
  SULAMA KANALLARI:
 Eldeş ovasının daha verimli sulanabilmesi amacı ile bilhassa kış mevsiminde boşa akıp giden Eldeş çayını toplayarak yazın kurak geçen ve kaynak ve çay suyunun neredeyse kuruma derecesine geldiği aylarda kullanılmak üzere su tutulan sulama kanalları. İstimlak edilerek oluşturulan kanallar yaz aylarında ovada sulu tarımın gerçekleştirilebilmesinde hayati önem taşıyor. Pancar motoru tabir edilen dizel sulama motorları ile vahşi sulama veya fıskıyeli yöntemler kullanılarak kanallardan istifade edilmektedir. Yazın iyice azalan kanalların su miktarı kış aylarının gelmesi ile tamamen dolmak suretiyle hazır bir su potansiyeli oluşturmaktadır.
  SULAMA BİRLİĞİ:
 Tarım alaında kembos çayı ve bölgenin kaynakları sulama kanallarında toplanarak su ihtiyacı olduğu dönemlerde kullanılmaktadır. Eldeş köyü aynı zamanda Devlet Su İşlerinin kontrolündeki sulama birliği üyelerinden birisidir. Çavuşcu göl ve sulama kanalları vasıtası ile mevsimin kurak geçtiği dönemlerde ihtiyaca göre zaman zaman bölgeye su takviyesi yapılmaktadır. Tarım alanında sulama ile ilgili olarak ciddi bir su problemi yaşanmamaktadır. Sulu tarımda su her geçen gün bölgenin daha önemli bir sorunu haline gelmeye başlamıştır.

Eldeş çayı Avcı pınarı mevkii.
Foto: Beytullah Yıldırım / Eldeş Köyü 29/ Temmuz / 2006