| |
Sebze Gurupları:
Eldeş'te yetiştirilen sebzeler yemeklerde kullanılış hallerine göre beş ana gurupta toplanabilir.
1 Gövdesi yenilen sebzeler
2 Tohumları yenilen sebzeler
3 Yaprakları yenilen sebzeler
4 Yemeklerde katkı maddesi olarak kullanılan sebzeler
5 Salatalarda kullanılan sebzeler.
Eldeş Köyün'de yetişen sebzeleri
1 Bahçe sebzeleri,
2 Kırlara kendiliğinden yetişen sebzeler olarak da ikiye ayırabiliriz.
Gövdesi Yenilen Sebzeler
Badılcan (Patlıcan) Yazları sıcak olan köyümüzde patlıcan ekilir. Yalnız yaz ayları geç geldiği için Eldeş patlıcanı diğer bölgelere göre geç yetişir. Bölgemiz Konya yüksek bir konumda olduğundan ilkbaharları soğuk geçer. Yaz ayları da çabuk geçtiğinden bahçelerdeki patlıcanın ömrü az olur. Eylül ve Ekim aylarında kalan patlıcanlar dilimlenerek ipe dizilerek veya serilerek kurutulur. Az'da olsa turşu için kullanılır.
Patlıcan rüzğarı sevmediğinden çok rüzğar alan bahçelerin patlıcanları yanıgara dediğimiz bereli bir şekil alır.
Eldeş bahçelerinde tek tip patlıcan yetiştirlir. Bunlar orta boyda, sivri ve mor renkte genelde açık renk çizgilidir.
Gabak (Kabak) Suyu çok seven kabak, çekirdekten yetiştirilir ve değişik türleri vardır. Eldeş'te yetiştirilen en ünlü türleri arasında kara kabak, asma kabağı ve tatlısı yapılan bal kabağı ile ekşili ve nohutlu olarak pişirilen et kabağını sayabiliriz.
Eldeş'te kışın yenmek üzere bal kabağı bekletilir ve kış aylarında kabak tatlısı yapılır.
Gafete Tomatis (Domates)Domates gerek yeşilken, gerekse olgunlaştığı zaman değişik yemeklere çeşni vermek üzere kullanılır. Ayrıca yeşillerinden turşu ve olgunlarından domates salçası yapılır. Eldeş'te genellikle ince kabuklu, kırmızı ve sulu olan bir türlü domatesin yanında turşu için söbü ve ampul gibi bir türü de yetiştirilir.
Eldeş'te kışın yenmek üzere yeşil ve kırmızı domates turşusu yapıldığı gibi domates kurutularak kış mevsiminde mıkla gibi türlü gibi bazı yemeklere katılarak lezzet artırıcı olarak kullanılır.
Fasille Bakla (Fasulye) Eldeş'te fasulye taze ve kuru olarak çok kullanılır. Eldeş'in sulak olan tarla ve bahçelerinde yetiştirilen Ayşe gadın fasulye, barbunya, kırk günlük, şeker fasulye gibi fasulye türleri yetiştirilmektedir. İlkbahar aylarında ise Eşşek baklası denilen büyük bir fasulye türü olan bakla ise sevilen fasulye türlerindendir.
Kuru fasulye ve barbunya hasatı Eldeş'te yaygındır. Ayrıca kışlık olarak tüketilmek üzere yeşil fasulye kıyılarak serilip yaz aylarında kurutulur.
Biber Eldeş'te yemeklerde dolmalık olarak kullanılan biberlerin yanında söğüş olarak yenilen ve salatalara katılan biberler; tatlı biber , sivri ve kıl biberdir. Genellikle bostanlarda garık tekniği ile yetiştirilen biber çeşitleri dolma, salata, kızartma, sövüş gibi geniş bir tüketim alanı vardır.
Ayrıca yazdan kış için dolmalık ve kıl biber kurutulur. Ayrıca kıl biberin tazesi turşu için kullanılır.
Patatis Kumpir (Patates)Patates, Yaz ve kış sebzesi olarak yemeklerde kullanılan patetesin haşlamalık, yemeklik, ve inlice patetesi gibi çeşitleri vardır.
Yaz ve kış çok tüketilen patates Eldeş köyünde gevşek topraklı tarlalarda yetiştirilir.
Tohumları yenen sebzeler
Tohumları yenen sebzelerin başında kuru fasulye, barbunya ve nohut olarak sayabiliriz. Yazdan kurutulan ve hasatı yapılan bu sebzeler kışın etle beraber veya sade olarak pişirilir.
Yaprakları Yenilen Sebzeler
LahanaGüzel bir kış sebzesi olan lahana genellikle taze olarak tüketilir. Yemek olarak ve turşu yapılan lahana vazgeçilmez bir kış sebzesidir.
Lahana yemeklerinde etli lahana sarması ile zeytinyağlı yalancı dolmalar ile turşu yapılırak uzun süreli saklanılabilir.
PırasaPırasa'da bir kış sebzesidir. Yazın ekilen Pırasa fideleri kışın yetişir. Yaz aylarında yesil yaprakları yemeklerin yanında sevilerek yenir.
Pırasadan zeytin yağlı ve etli yemek pişirilir. Kış aylarında toprağa gömülerek donması önlenir. İhtiyaç oldukça gömülü olduğu topraktan çıkarılıp yenir.
Temizlik Semiz Otu (Temiz Otu)Eldeşte çokça ve genellikle kendiliğinden bahçelerde yetişen semiz otu ilkbahardan yazın nihayetine kadar yetişir. Rengi açık, yaprakları iri ve kalın olanı makbuldür. Yalnız yaprakları ayıklanarak pişirilirse lezzetli olur.
Yeşil olarak yemeklerin yanında yenildiği gibi yemeğide çok lezzetli bir sebzedir.
Yemeklerde Katkı Maddesi Olarak Kullanılan Sebzeler
Soğan ve SarımsakSoğan söğüş olarak yenildiği gibi salatalarda ve yemeklerde tat getirici olarak kullanılır. Kışın kullanılmak üzere bahçelerden kök olarak toplanan soğan ve sarımsak kurutularak saklanır. Sarımsak da bir katkı maddesidir. Özellikle cacıklarda, turşularda ve pastırma sucuk üretiminde kullanılır.
Yaz sezonunda soğan ve sarımsağın yeşil yaprakları yemeklerin yanında ve salatada tercih edilir.
MaydanozBazı yemekler ile salatalarda kullanılan maydanoz Eldeş bahçelerinde yaz kış yetiştirilir.
Yeşil olarak tüketilen maydonoz yeşil sebzelerin başında gelir.
FesleğenÇorbalarda ve salatalarda kullanılan fesleğen Eldeş bahçelerinde sıkça raslanır. Hoş kokulu ve şifalı bir bitki olan fesleğenin yeşil yaprakları ve çiçek döneminde toplanarak kurutulmak suretiyle yemeklere lezzet vermek üzere kullanılır.
Yeşil yaprakları ve kurusu ufalanarak her zaman bir baharat gibi yemeklerde katılır.
Salatalarda Kullanılan Sebzeler
MarulEldeşin bahçelerinde kışın çıkmasına yakın ekilen marul fidanları ilkbaharda ilk mahsüllerini verir. Marul Eldeşte söğüş olarak yenildiği gibi yumurta ile birlikte salatasıda yapılır.
Salataların ve sövüşün vazgeçilmezi marul yazın vazgeçilmezlerindendir.
HavuçEldeşin Söğüş olarak yenildiği gibi salatası ve turşusu da yapılır. Sonbaharda sökülerek hasatı yapılan havuçlar kuyularda saklanarak kış süresince kullanılır.
Havuç salata ve turşu yapımında kullanılan bir sebzedir.
TurpEldeşin bahçelerinde beyaz ve kırmızı turp yetiştirildiği gibi ayrıca kara turp da yetiştirilir. Şifalı bir bitki olan turp söğüş olarak veya salatası yapılarak yenilir.
Turp salatalarda ve sövüş olarak tüketilen bir sebzedir.
Bahçe ve Kır Sebzeleri
Bahçelerde yetişen sebzeleri
Yukarıda Eldeş köyünde bahçelerde yetişen sebzelerden bazılarını açıklladık.
Kır Sebzeleri
Bu sebzeler Eldeş köyü civarındaki kırlarda insan eli değmeden kendiliğinden doğal olarak yetişir. Eldeş'li hanımlar bunlardan yemek yaparlar.
EbegömeciEldeşin kırlarda doğal olarak yetişen ebegömeci'den kıymalı ve pirinçli yemek pişirilir. Mideyi yumuşak tutar, göğsü yumuşatır.
Isırgan otuBahçelerde ve kırlarda doğal olarak yetişen ısırgan otu bilinmesine ramen yiyecek olarak pek tercih edilmez. Isırgan tencerede kavrularak üzerine sarımsaklı yoğurt dökülerek yenilir.
Güneyik (Hindiba)Kırlarda yetişen ve ilkbaharın müjdecisi olan güneyik kır sebzesi söğüş olarak yenildiği gibi salatası da yapılır.
Sonuç Olarak Yukarıda örneklerle açıklamaya çalıştığım Eldeş mutfağının bir parçası olan sebzeler deneyilerin sonucudur. Türklerin orta asyadan anadoluya taşıdıkları bir kültürün anadolu sentezi diyebiliriz. Ayrıca Konya’nın dolayısı ile Eldeş köyünün iklim koşulları sebze ve meyve yetiştiriciliğini olumlu yönde geliştirememiştir. Eldeş'te sebzeler ağustos ve eylül ayları gibi aylarda ancak yetişip tüketicinin mutfağına girebilmektedir. Böyle olunca Eldeşli et ve tarım ürünleri ve kurutulmuş sebzeler ile yetinerek ve diğer bölge mutfak mutfaklarından farklı ve özgün bir hal almıştır.
Eldeş Köyü
|
Sayfa bilgisi ve kaynaklar:
