eldessebzeleri

  Patlıcan Badılcan
 Badılcan (Patlıcan) Yazları sıcak olan köyümüzde patlıcan ekilir. Yalnız yaz ayları geç geldiği için Eldeş patlıcanı diğer bölgelere göre geç yetişir. Bölgemiz Konya yüksek bir konumda olduğundan ilkbaharları soğuk geçer. Yaz ayları da çabuk geçtiğinden bahçelerdeki patlıcanın ömrü az olur. Eylül ve Ekim aylarında kalan patlıcanlar dilimlenerek ipe dizilerek veya serilerek kurutulur. Az'da olsa turşu için kullanılır.
Patlıcan rüzğarı sevmediğinden çok rüzğar alan bahçelerin patlıcanları yanıgara dediğimiz bereli bir şekil alır.
Eldeş bahçelerinde tek tip patlıcan yetiştirlir. Bunlar orta boyda, sivri ve mor renkte genelde açık renk çizgilidir.

 Eldeş Kabağı Gabak (Kabak)

 Kabak bitki olarak suyu çok seven bir bitki, çekirdekten yetiştirilir ve değişik türleri vardır. Eldeş'te yetiştirilen en ünlü türleri arasında kara kabak, asma kabağı ve tatlısı yapılan bal kabağı ile ekşili ve nohutlu olarak pişirilen et kabağını sayabiliriz.
Eldeş'te kışın yenmek üzere bal kabağı bekletilir ve kış aylarında kabak tatlısı yapılır.

 Eldeş Domates (Gafete)

 Domates gerek yeşilken, gerekse olgunlaştığı zaman değişik yemeklere çeşni vermek üzere kullanılır. Ayrıca yeşillerinden turşu ve olgunlarından domates salçası yapılır. Eldeş'te genellikle ince kabuklu, kırmızı ve sulu olan bir türlü domatesin yanında turşu için söbü ve ampul gibi bir türü de yetiştirilir.
Eldeş'te kışın yenmek üzere yeşil ve kırmızı domates turşusu yapıldığı gibi domates kurutularak kış mevsiminde mıkla gibi türlü gibi bazı yemeklere katılarak lezzet artırıcı olarak kullanılır.

 Fasulye Bakla (Fasille) Eldeş'te fasulye taze ve kuru olarak çok kullanılır. Eldeş'in sulak olan tarla ve bahçelerinde yetiştirilen Ayşe gadın fasulye, barbunya, kırk günlük, şeker fasulye gibi fasulye türleri yetiştirilmektedir. İlkbahar aylarında ise Eşşek baklası denilen büyük bir fasulye türü olan bakla ise sevilen fasulye türlerindendir.
Bakla, kuru fasulyelik, barbunya kadıpaşa gibi farklı cinslerin bahçe ve tarlalarda tarımı yapılmaktadır.
Kuru fasulye ve barbunya hasatı Eldeş'te yaygındır. Ayrıca kışlık olarak tüketilmek üzere yeşil fasulye kıyılarak serilip yaz aylarında kurutulur.

 Biber Eldeş'te yemeklerde dolmalık olarak kullanılan biberlerin yanında söğüş olarak yenilen ve salatalara katılan biberler; tatlı biber , sivri ve kıl biberdir. Genellikle bostanlarda garık tekniği ile yetiştirilen biber çeşitleri dolma, salata, kızartma, sövüş gibi geniş bir tüketim alanı vardır.
Biber sebzesinin dolmalık, sivri, çarliston vb farklı cinslerin Eldeş köyünde bahçe ve tarlalarda tarımı yapılmaktadır.
Ayrıca yazdan kış için dolmalık ve kıl biber kurutulur. Ayrıca kıl biberin tazesi turşu için kullanılır.

 Patates Eldeş'te Patatis Kumpir, yaz ve kış sebzesi olarak yemeklerde neredeyse ana malzeme olarak kullanılan bir sebzedir. Patetesin haşlamalık, yemeklik, corba, ve böreklik gibi mutfakta pek çok yemekte kullanılmaktadır.
Yaz ve kış çok tüketilen patates Eldeş köyünde gevşek topraklı tarlalarda ev bahçelerinde bostanlarda haşlamalık kızartmalık olmak üzere bir kaç farklı türü yetiştirilirek tarımı yapılmaktadır.

 Eldeş Nohut bitkisinin zırai olarak tarla tarımı yapılarak üretilen tohumları yenen bitki sınıfına girmektedir. Ticari değeri iyi olan olan nohut bitkisi farklı şekillerde tüketilmektedir.
Eldeş köyünde nohut mevsiminde hasat edilen bitki yemeklik olarak kullanılır. Eldeş Nohut bitkisinin zırai olarak tarla tarımı yapılarak üretilen tohumları yenen bitki sınıfına girmektedir. Ticari değeri iyi olan olan nohut bitkisi farklı şekillerde tüketilmektedir. Eldeş köyünde nohut taze dalında iken hafif ateşte ütülerek nefis lezzetli nohut ütmesi yapılır.
Aynı zamanda kuru hohut kavrulup tuzlanarak nohut kavurması bir nevi leblebi yapılarak çerez olarak ta sevilerek tüketilir.

 Eldeş Çörekotu bitkisi genellikle bahçelerde ev ihtiyacı kadar karıkların kenarında ilave olarak yetiştirilen tohumları çok şifalı bir birkidir.
Eldeş köyünde çörek otu tohumu katkı olarak keş yapılırken keseye konulan yoğurdun içine katılırak farklı bir lezzet elde edilirdi.
Mevsiminde olgunlaşan bitkinin tohum kapsülleri kurutularak içerisindeki siyah renkli tane tohumları sevilerek tüketilir.

 Eldeş Haşhaş, Afyon bitkisi izin ile tarımı yapılan bir endüstriyel bitkidir. Kabuğunun yanı sıra içindeki tohuları yağı çıkartılarak haşhaş yağı elde edilir. Ayrıca haşhaş tohumu kavrulup sürtülerek haşhaşlı ekmek kömbe yapımında kullanılır. Bitki gelişim aşamasında yeşil taze hali kazılarak sövüş olarak yemeklerin yanında sevilerek yenir.
Mevsiminde olgunlaşan bitkinin kapsülleri kırılarak kabukları ofis'e satılarak ilave gelir elde edilir.

 Eldeş Kendir Kenevir

 Kendir üretimi artırılarak yaygınlaştırılması gündemde.
Eldeş köyünde, 80'li yıllara kadar Kendir, kenevir ekimi belirli yerlerde düzenli olarak yapılmaktaydı. Kendir tarımı, kenevir başta olmak üzere kendir ipi için ekimi yapılmaktaydı.
1. Bir dönümlük kenevir, 25 dönümlük orman kadar oksijen üretir.
2. Yine bir dönümlük kenevirden, 4 dönüm ağaca eş kâğıt üretilebilir.
3. Kenevir tam 8 kez kağıda dönüştürülebilirken, ağaç 3 kez kağıda dönüştürebilir.
4. Kenevir 4 ayda yetişir, bir ağaç ise 20-50 yılda…!
5. Kenevir, gerçek bir radyasyon temizleyicidir.
6. Kenevir dünyanın her yerinde yetiştirilebilir ve çok az suya ihtiyaç duyar. Ayrıca kendisini böceklerden koruyabildiği için tarım ilacına da ihtiyaç duymaz.
7. Kenevir ile yapılan tekstil ürünleri yaygınlaşırsa, tarım ilacı sektörü tamamen ortadan kalkabilir.
8. İlk kot pantolon, kenevirden yapılmıştır; hatta “kanvas” kelimesi kenevir ürünlerine verilen isimdir.
(Kenevir ayrıca ip, halat, çanta, ayakkabı, şapka yapımı için de ideal bir bitkidir)
9. Kenevir, AİDS ve kanser tedavisinde kemoterapi ve radyasyon etkisini azaltma; romatizma, kalp, sara, astım, mide, uykusuzluk, psikoloji, omurga rahatsızlıkları gibi en az 250 hastalıkta kullanılmaktadır.
10. Kenevir tohumunun protein değeri çok yüksektir ve içindeki iki yağ asidi de doğada başka hiçbir yerde bulunmamaktadır.
11. Kenevirin üretimi soyadan bile daha ucuzdur.
12. Kenevirle beslenen hayvanlar, hormon takviyesine ihtiyaç duymaz.
13. Plastik ürünlerin tamamı, kenevirden üretilebilir ve kenevir plastiğinin doğaya dönüşmesi oldukça kolaydır.
14. Bir arabanın gövdesi kenevirden yapılırsa, dayanıklılığı çelikten tam 10 kat fazla olur.
15. Binaların yalıtımı için de kullanılabilir; dayanıklı, ucuz ve esnektir.
16. Kenevirle yapılan sabunlar ve kozmetik ürünler, suyu kirletmez; yani tamamen doğa dostudur.
14.01.2019

 Eldeş Lahana ilana bitkisinin zırai olarak bahçe ve bostanlarda yani sulanabilir yerlerde tarımı yapılmaktadır. Güzel bir kış sebzesi olan lahana genellikle taze olarak tüketilir. Yemek olarak ve turşu yapılan lahana vazgeçilmez bir kış sebzesidir.
Eldeş köyünde nohut taze dalında iken hafif ateşte ütülerek nefis lezzetli nohut ütmesi yapılır. Mevsiminde hasat edilen bitki yemeklik olarak kullanılır.
Lahana yemeklerinde etli lahana sarması ile zeytinyağlı yalancı dolmalar ile turşu yapılırak uzun süreli saklanılabilir.

 Eldeş Pırasa bitkisi bir kış sebzesidir. Yazın ekilen Pırasa tohumları yetiştiğinde kışın toprağa gömülerek saklanır. Yaz aylarında yesil yaprakları yemeklerin yanında sevilerek yenir.
Pırasadan zeytin yağlı ve etli yemek pişirilir. Kış aylarında toprağa gömülermesi taze kalmasını ve donmasını önler. İhtiyaç oldukça gömülü olduğu topraktan çıkarılıp yenir.

 Temizlik Semiz Otu (Temiz Otu). Eldeşte genellikle bahçelerde kendiliğinden yetişen semiz otu ilkbahardan yazın nihayetine kadar bolca yetişir. Rengi açık yeşil, yaprakları iri ve kalın olanı makbuldür. Yalnız yaprakları ayıklanarak yemek yapılıp pişirilirse çok lezzetli olur. Çiğ olarak yoğut ile salatı da sevilerek tüketilir.
Yeşil olarak yemeklerin yanında yenildiği gibi yemeğide çok lezzetli bir sebzedir.

 Eldeş'te Soğan tarımı tarla ve bahçelerde yapılmaktadır. Soğan söğüş olarak yenildiği gibi salatalarda ve pek çok yemeklerde tat getirici olarak kullanılır. Kışın kullanılmak üzere bahçelerden kök olarak toplanan soğan kurutularak saklanır. Soğan beyaz, kırmızı, ve farklı türleri olan şifalı bir sebzedir. Özellikle salatalarda hem tazesi hem kurusu mutlaka kullanılır.
Yaz sezonunda soğan yeşil yaprakları yemeklerin yanında ve salatada tercih edilir.

 Soğan ve Sarımsak. Soğan söğüş olarak yenildiği gibi salatalarda ve yemeklerde tat getirici olarak kullanılır. Kışın kullanılmak üzere bahçelerden kök olarak toplanan soğan ve sarımsak kurutularak saklanır. Sarımsak da şifalı bir katkı maddesidir. Özellikle cacıklarda, turşularda ve pastırma sucuk üretiminde mutlaka kullanılır.
Yaz sezonunda soğan ve sarımsağın yeşil yaprakları yemeklerin yanında ve salatada tercih edilir.

 Eldeş'te maydanoz diğer pek çok sebze gibi tohumdan ev bahçelerinde yetiştirilir. Kuru köfte gibi bazı yemekler ile salatalarda kullanılan maydanoz Eldeş bostanlarında yaz kış yetiştirilir.
Şifalı bir mide dostu olan maydonoz bitkisi yeşil olarak sevilerek tüketilen sebzelerdendir.

 Eldeş'te Fesleğen bitkisi Reyhan olarak ta bilinmektedir. Fesleğen çorbalarda, dolmalarda ve salatalarda kullanılan fesleğen Eldeş bahçelerinde sıkça raslanır. Hoş kokulu ve şifalı bir bitki olan fesleğenin yeşil yaprakları ve çiçek döneminde toplanarak kurutulmak suretiyle yemeklere lezzet vermek üzere kullanılır.
Yeşil yaprakları ve kurusu ufalanarak her zaman bir baharat gibi yemeklere de katılır.

 Eldeş'te Marul bitkisi tohumdan bahçelerde yetiştirilen bir sebzedir. Eldeşin bahçelerinde kışın çıkmasına yakın ekilen marul fidanları ilkbaharda ilk mahsüllerini verir. Marul Eldeşte söğüş olarak yenildiği gibi salatası çok yapılır.
Salataların ve sövüşün vazgeçilmezi çiğ olarak tüketilen marul yazın vazgeçilmezlerindendir.

 Eldeş'te havuç bitkisi de tohumdan bahçelerde yetiştirilen kışlık bir kök sebzedir. Eldeşin bahçelerinde yetişen havuç söğüş olarak yenildiği gibi salatası ve turşusu da yapılır. Sonbaharda sökülerek hasatı yapılan havuçlar kuyularda saklanarak kış süresince kullanılır.
Havuç salata ve turşu yapımında kullanılan bir sebzedir.

 Eldeş'te turp bitkisi tohumdan bahçelerde yetiştirilen havuç gibi kışlık bir kök sebzedir. Eldeşin bahçelerinde yetişen havuç söğüş olarak yenilir.
Şifa kaynağı turpun kırmızı, siyah ve beyaz olarak üzere üç çeşidi vardır. Genellikle yapımında kullanılan bir sebzedir.

 Eldeş'te roka bitkisi tohumdan bahçelerde yetiştirilen geniş yapraklı bir sebzedir. Eldeşin bahçelerinde yetişen roka genellikle yemeklerin yanında söğüş olarak yenilir.
Şifa kaynağı roka bitkisinin yaprakları salatalara farklı bir tad verir. İştah açıcı besleyici ve vitaminler bakımından hayli zengin bir sebze türüdür.

 Eldeş'te nane bitkisi tohumdan bahçelerde yetiştirilen baharatlı bir bitki türüdür. Eldeşin bahçelerinde sıkça yetişen nane taze iken genellikle yemeklerin yanında söğüş olarak yenilir.
Şifa kaynağı nane bitkisinin yaprakları salatalara ve ayran gibi içeceklere farklı bir tad verir. Yaz mevsiminde kurutulan nane, baharat olarak yemeklerde yoğun biçimde kullanılır.

 Yukarıda bazı örneklerle açıklamaya çalıştığımız Eldeş mutfağının bir parçası olan tarımı yapılan bazı bitki ve sebzeleri ele almaya çalıştık. Yenileri eklenerek devamı gelecektir.
Bu çeşitliliğe ve zenginliğe Türklerin orta Asya'dan Anadolu'ya taşıdıkları kadim bir beslenme kültürünün Anadolu sentezi diyebiliriz. Ayrıca Konya’nın dolayısı ile Ilgın, Eldeş köyünün iklim koşulları sebze ve meyve yetiştiriciliğine kendine has bir aroma katmıştır.
Eldeş'te sebzeler ağustos ve eylül ayları gibi aylarda biraz gecikmeli olarak ancak yetişip tüketicinin mutfağına girebilmektedir. Böyle olunca Eldeşli et ve tarım ürünleri ve kurutulmuş sebzeler ile Selçukludan, Osmanlıya Cumhuriyetten günümüze diğer bölge mutfaklarından farklı ve özgün bir hal almıştır.
Türkiye / Konya / Ilgın / Eldeş Köyü / Beytullah YILDIRIM