|
|
Eldeş ve Çevresinin Hayvanları
Eldeş Köyü; Konya ilinin, Ilgın ilçesinin 10 km. güneydoğusunda, Karakaya, Yala, Kürtütepe, Akyokuşlar ve Kızılyokuş dağları ile çevrili önceleri çam, ardıç, meşe ormanlarının olduğu, Gökçeyurt (Kembos)dan gelen Eldeş Çayı etrafında kurulmuş bir orman yakını köydür.
Evcil hayvanlar;
Eldeş Köyün'de temel geçim kaynağı olan olan tarım ve hayvaclıktan mülhem, hayvan yetiştiriciliği ve besicilik tarih boyunda daima olmuştur. evcil tabir edilen hayvan gurubunda sığır, manda, koyun keçi davar, at, tavuk ve ördek başta olmak üzere kümes hayvanları, eşek, katır, köpek, kedi gibi hayvanlar ilk akla gelenlerdir.
Yabani hayvanlar;
Eldeş coğrafyasında yabani hayatın bir parçası olarak doğal ortamında olan yaban hayvanları hayli çeşitlilik gösteriler. Kuşlar, su'da yaşayan hayvanlar, ve karada ovada ve dağlarımızda toprak üstü ve toprak altında yaşayan pek çok hayvan çeşiti mevcuttur.
Bu sayfamızda Eldeş Köyü coğrafyasındaki evcil ve yaban fauna hayvan çeşitliliğine bazı örnekler vermeye çalışacağız.
ELDEŞ KÖYÜ EVCİL HAYVANLAR
Eldeş Köyü Sığır İnek ve Boğa
İnek Buzağı Dana Boğa Öküz
Eldeş Köyünde en fazla besiciliği yapılan sığır gurubu hayvanları başında olup inek, buzağı, dana, boğa, öküz gibi isimlendiriler.
Halk arasında sığır kelimesi; geviş getiren, etinden, sütünden ve eskiden koşum hizmet hayvanı olarak faydalanılan büyükbaş evcil hayvanlar için kullanılır.
Sığır (Latince: Bos primigenius taurus veya Bos taurus), memeliler (Mammalia) sınıfının, çift toynaklılar (Artiodactyla) takımının, boynuzlugiller (Bovidae) familyasının sığırlar (Bovinae) alt familyasından evcil büyükbaş hayvan. Evcil olan, çift tırnaklı, hantal yapılı, kuyrukları püsküllü, boynuzlu büyükbaş hayvanlardır. Mideleri dört gözlüdür ve geviş getirirler. Üst çenelerinde kesici dişleri bulunmaz. Otları alt çenelerinin dişleriyle keserler. Boynuzları daimidir. Kırıldığında bir daha yeniden çıkmaz.
Dişi olan inek (düve), erkek olan (dana) boğa damızlık olarak, öküz ise iş ve besi hayvanı olarak kullanılır. Ortalama 800 kg gelebilen öküz, 4500 kg'lık yükü rahatça çekebilir. Traktörün olmadığı dönemlerde ziraatın en temel iş hayvanıydı. Kurbanlık ve etlik olarak yetiştirilen dana en çok tercih edilen hayvan çeşitidir.
İnek, boğa, gibi sığırların eti ve sağlım olarak sütü için en iyi bir besin kaynağı olduğu gibi derisinden de gön ve kösele yapılır. Boynuz ve kemikleri sanayide, gübresi tarlalarda kullanılır. Bakımı ve beslenmesi meralarda yayılarak veya besi damlarında ahırlarda hususi bakım ile yapılır.
Eldeş Köyü Davar Koyun
Koyun Koç Kuzu
Eldeş Köyünde en yaygın besiciliği yapılan küçükbaş hayvan gurubu olan davar hayvanları başında; koyun, koç, kuzu gibi isimlendiriler.
Halk arasında davar kelimesi; geviş getiren, etinden, sütünden ve yününden istifade edilen küçükbaş evcil hayvanlar için kullanılır.
Koyun, evcil koyun (Ovis aries), geviş getiren çift tırnaklı bir memeli türüdür. Ruminantia (geviş getirenler) alt takımındaki Bovidae familyasına dahil olan Ovis cinsinin en yaygın türüdür. Muhtemelen Asya ve Avrupa'daki yabani koyunlardan türemişlerdir. İlk evcilleştirilen hayvanlardan olan koyun, tarımsal amaçlar için kullanılmakta olup, sütü ve eti, yünü ve derisi gön'ü için yetiştirilmektedir. Koyun yünü, keçe ve yün elbise yapmımında kullanılmaktadır. Evcil koyunun erkeğine koç, yavrusuna kuzu adı verilmektedir.
Gıda olarak koyun, kuzu eti çok lezzetli ve besleyicidir. Koyun sütü çok besleyicidir. Tereyağ, kaymak, yoğurt, peynir ve direk olarak süt şeklinde değerlendirilir. Postu ve derisi değerlidir başta giyim sanayi olmak üzere döşemelik olarak yaygın olarak kullanılır. Yün'ü ise ip haline getirilerek giyim sanayinde ve keçe imalatında çok yaygın kullanılan koyundan elde edilen değerli bir hayvasal üründür.
Eldeş Köyü Davar Keçi
Keçi Teke Oğlak
Eldeş Köyünde en yaygın besiciliği yapılan küçükbaş hayvan gurubu olan davar hayvanları başında; keçi, teke, oğlak şeklinde isimlendiriler.
Halk arasında davar kelimesi; geviş getiren, etinden, sütünden ve yününden istifade edilen küçükbaş evcil hayvanlar için kullanılır.
Keçi ya da evcil keçi (Capra aegagrus hircus), boynuzlugiller (Bovidae) familyası ailesinden Caprinae alt familyasından Capra aegagrus hircus alt türünü oluşturan çift toynaklılara verilen ad. Evcil keçiler, Doğu Avrupa ve Orta Doğu'da yaşayan yaban keçisinden evcilleştirilmiş olup, insanlar tarafından ilk evcilleştirilen hayvanlardan biridir. Keçi, sütü, eti, yünü ve derisi gön'ü için yetiştirilmektedir.
Gıda olarak keçi, oğlak eti çok lezzetli ve besleyicidir. Keçi sütü çok besleyicidir. Tereyağı, kaymak, yoğurt, peynir ve direk olarak süt şeklinde değerlendirilir. Postu ve derisi değerlidir başta giyim sanayi olmak üzere döşemelik olarak yaygın olarak kullanılır. Yün'ü ise giyim sanayinde ve dokuma geri imalatında çok yaygın kullanılan keçiden elde edilen değerli bir hayvasal üründür.
Eldeş Köyü Eşek
Eşek Sıpa
Eldeş Köyünde yakın geçmişte hemen her evde bir veya iki tane yük ve binek ulaşım hayvanı olarak beslenen eşek halk ağzıyla eşşek hayvanı; Eşek, ve yavrusuda sıpa şeklinde isimlendiriler.
Farklı ulaşım vasıtlarının yaygınlaşmasıyla artık günümüzde neredeyse hiç kullanılmayan eşekler Eldeş köyünde geçmişte günlük hayatta çok önemli bir yük hayvanı olarak kullanılıyordu. Bağa, bahçeye, tarlaya, harmana, Ilgın'a pazara, su sulamaya hemen her yere semeri ve koşumu ile binilen esekler önemli bir ulaşım ve yük hayvanı vazifesi görüyorlardı. Bazen arabaya, sabana koşulduğu da oluyordu. Dağdan odun getirmek asli işlerinden biriydi eşşeklerin.
Güzel gözlü ve çok kuvvetli olan eşek için Eldeş Köyünde halk arasında yaygın şöyle bir ifade çok yaygın söylenir;
Gamagıran'ın atı, Ketiş'in eşşeği olmam. şeklidedir.
Teknik olarak Eşek (Equus asinus), atgiller (Equidae) familyasının evcilleştirilmiş türlerinden biridir. Eşekler, ilk kez MÖ 3000 civarında Mezopotamya veya Mısır'da evcilleştirildiği ve dünyaya yayıldığı düşünülüyor.
Eşekler oldukça güçlü ve dayanıklı hayvanlardır. Doğal olarak, yavaş ve dikkatli bir şekilde hareket ederler, ancak uzun süre yük taşıma ve çalışma konusunda çok dayanıklıdırlar. Eşeklerin kılları genellikle sert ve kalındır, bu da onları sıcak ve soğuktan korur.
Eldeş Köyü Bal Arısı
Bal Arı
Eldeş Köyünde yakın geçmişte pek çok evin damında, yörede köfün olarak adlandırılan kara kovan bal arıcılığı yaygın olarak yapılıyordu. Arı yetiştirciliği ve bal üretimi için Eldeş Köyü oldukça verimli ve çok uygundur.
Arı, bal üretiminde hayati öneme sahip olan faktörlerden; yaz kış dağlardan gelen bol oksijenli hava akımı, Eldeş Çayı ve bölgedeki bol miktardaki doğal ve temiz su kaynakları ve daha da önemli olanı ise biyo çeşitlilik bakımında çok zengin olan çiçekli bitkilerin varlığı bölgenin arıcılık açısından tercih edilmesine neden oluyor.
Teknik olarak Apis mellifera veya bal arısı, Apis cinsine bağlı bir arı türüdür. Dünya çapında 7 ile 12 bal arısı türü arasında en yaygın olanıdır. Apis cins adı Latince "arı" anlamına gelir ve mellifera Latince "bal taşıyan" anlamına gelir ve türün bal üretimine atıfta bulunur.
Günümüzde Eldeş Köyünde bal arıcılığı bölgeye dışarıdan gelen arıcılar tarafından profesyonel teknikler ile yaygın olarak yapılmaktadır.
ELDEŞ KÖYÜ YABAN HAYVANLARI
Eldeş Köyü Sincap
Eldeş Köyünde dağlık ormanlık alanlarda, ağaçlık alanlarda ve bahçelerde rastlanan güzel kürkü, dikkat çekici kuyruğu ile bir av hayvanı olan sincap.
Sincap, sincapgiller (Latince: Sciuridae) familyasından uzun kuyruk tüyleri ile dikkat çeken kemirici memelilerin ortak adıdır. Anadolu'nun çeşitli yörelerinde "çekelez" ya da "tiyin" olarak da isimlendirilir.
Bir yaban hayvanı olan Sincap genellikle kürk yapımında kullanılmak üzere derisi için avlanan bir hayvan çeşitidir.
Eldeş Köyü Leylek
Eldeş Köyü kuşları arasında özel bir yere sahip olan ve halk arasında bir göçmen kuş olduğu için Hacı Leylek olarak sevilen yabani Leylek kuşu.
Leylek (Ciconia ciconia), leylekgiller (Ciconiidae) familyası ailesinden büyük ve uzun bacaklı bir kuş türüdür. Siyah kanat uçuş tüylerinin dışında tamamen beyazdır, gagası ve bacakları erişkinlerde kırmızı, yavrularda ise siyahtır. Büyük bir kuş olup 100 ile 115 cm uzunluğunda, 2,3 ila 4,5 kg ağırlığındadır, kanat açıklığı ise 155 ile 215 cm'dir. Leylekler uzun mesafelere göç ederler. Çoğunlukla tropikal Sahraaltı Afrika'dan Güney Afrika'nın güneyine ve hatta Hindistan alt kıtasının güneyine kadar olan bölgede kışı geçirirler.
Bir yaban hayvanı olan Leylek Eldeş'ta çatılara, bacalara, elektrik direklerinin üzerine yuva yapan bir yaban hayvanı kuş çeşitidir.
Eldeş Köyü Kurt Canavar
Eldeş Köyünde geçmişten günümüze haklı bir kötü üne sahip olan ve yörede Canavar olarak çoban hikayeleri çokça anlatılan bir yırtıcı hayvan olan kurt korkulan bir hayvandır.
Kurt (Canis lupus) veya bozkurt, Canis cinsinden iri bir memelidir. Ortalama ağırlığı erkeklerde 40 kg, dişilerde de 37 kg olan kurtlar, köpekgiller (Canidae) familyasının yaşayan en iri üyeleridir. Boyları 105 ila 160 cm arasında değişirken omuz yükseklikleri de 80 ila 85 cm arasındadır. Kurtlar diğer Canis türlerinden daha az sivri kulakları ve ağız ile burunlarıyla olduğu kadar daha uzun kuyrukları ve daha kısa gövdeleri ile de ayırt edilir. Etobur olan kurt, doğal ortamında yaşayan iri toynaklıların yanı sıra daha küçük hayvanlar, koyun keçi gibi çiftlik hayvanları, leş ve çöple de beslenir.
Bir yaban hayvanı olan kurt Eldeşdeki ismiyle canavar, bir zamanlar davar çobanlarının korkulu rüyasıydı. Aşırı avlama nedeniyle günümüzde bir yaban hayvanı olan Kurt hayvanının sayısı bölgede hayli azalmış durumdadır.
Eldeş Köyü Kelebek
Eldeş Köyünde kırlarda, bağlarda, bahçelerde, su kenarlarında, hemen her yerde karşınıza çıkabilecek farklı büyüklük ve renklerde kelebekler çok yaygındır.
Teknik olarak Kelebekler; böceklerin, pul kanatlılar veya kelebekler (Lepidoptera) takımının kanatlı fertlerine verilen genel isimdir. Yaklaşık olarak bilinen 150.000 kadar türü mevcuttur.
Vücutları kiremit dizilişi şeklinde renkli gözle zor görülebilen pullarla örtülüdür. Pullar, uçları yassılaşarak genişlemiş kıllardır. Ufak sarsıntılarda koparlar. İki çift olan kanatlarının büyüklüğü türlere göre değişir. Pek az türde ve bazı türlerin dişilerinde kanat bulunmaz. Emici tipteki ağız parçaları hortum şeklindedir. Kullanılmadığı zamanlar bu hortum başın alt tarafında helezon biçiminde kıvrılır ve bal özünü emerler. Çiçeklerin balözünün tadını ayaklarıyla alırlar. Tat alma cisimcikleri ayaklarına yerleşmiştir. Ayaklarıyla çiçeğin suyunu kontrol ederler. Beğendikleri takdirde kıvrılı duran hortumlarını uzatarak emerler.
Fotoğraftaki güzel görünümlü mavi renkli kelebek; Eldeş Köyünde bir su pınarı kenarında, koruda dağlık bir alanda, tarafımdan fotoğraflanmıştır.
Eldeş Köyü Baykuş
Eldeş Köyü doğasında akşamları ötüşüyle dikkati çeken ve bölgedeki ismi gukgu olan Baykuş kuşu nadir raslanan bir türdür.
Teknik olarak Baykuş ya da Gece yırtıcı kuşları, Strigiformes takımından olup geceleri avlanan bir kuş türlerine verilen genel isimdir.
Baykuşların başları genellikle büyük ve tüylüdür. Kuyrukları kısa olmakla beraber, kanatları enli ve uzundur. Bir kısmının kanat açıklığı, bir adam boyuna ulaşır. Serçe kadar küçük olanları da vardır. Gagaları kıvrık, pençeleri keskin, kanca tırnaklı ve döner parmaklıdır. Kuvvetli pençeleri adeta avına kenetlenir.
Eldeş köyündeki ismiyle Gukku görüntüsüyle güzel bir kuş türüdür.
Fotoğraflar: Beytullah Yıldırım / Ilgın Eldeş Köyü 2004, 2006, 2024.
|
Ilgın İlçesi Eldeş Köyündeki evcil ve doğasındaki yaşayan hayvanlar hakkındaki bilgilere bu sayfalarda yer vermeye çalışacağız.
Sayfa bilgisi ve kaynaklar:
