eldeslibeytullahyildirim

  ELDEŞLİLER

 Eldeşli Beytullah YILDIRIM
 Eldesnet kurucusu Eldeşli Beytullah YILDIRIM kimdir? Hakkında bilgi.
 Bu sayfalarda yer almasını istediklerinizi e-mail ile gönderebilirsiniz.

 MAKALE

 Beytullah YILDIRIM Hakkında
 Beytullah YILDIRIM
 Eldesnet Kurucusu ve yöneticisi Beytullah YILDIRIM
Konya, Ilgın Eldeş Köyünde doğdu, İlk, Orta ve Lise tahsilini İstanbul'da tamamladı. İstanbul Üniversitesi Tarih Bölmü Lisan eğitimine başladı ara verdi,
İstanbul'da Milli Eğitim Sertifikalı özel bir kurumda Bilişim Teknolojileri, Bilgisayar donanım ve yazılım eğitimini başarıyla tamamladı.
Özel sektörde; çeşitli firmalarda Elektrik, Elektronik, Mekanik ve Pnomatik tabanlı plastik imalat imalat sektöründe ustalık belgesi alldı ve yöneticilik yaptı.
Bilişim sektöründe Elektronik Bilgisar ve bileşenleri ve yazılım ticareti yapan kurumsal bir firmada üst düzey yöneticilik yaptı.
Tarih alanında şehir tarihi başta olmak üzere Yerel Tarih Araştırmaları Yaptı. Eldesnet Eldeş Köyü web sitesi, Ilgın Araştırmaları çalışması, Esenler Araştırmaları ve Lisan-ı Osmani Osmanlıca isimli dil edebiyat ve tarih ağırlıklı blok yayını ve çalışmaları uzun senelerdir devam ediyor.
İstanbul Vizyon Haber sitesinde; yerel şehir tarihi araştırmaları ve teknolloji konuları hakkında makaleler yazıyor.
Osmanlı Arşivi Tarih Araştırmaları devam ediyor.
İslami konularda yazı hazırlık çalışmaları devam ediyor.
Okuma araştırma ve yazı çalışmalarımız devam ediyor.
Gayret bizden tevfik Allah C.C.'dan.
 
İstanbul 06.02.2024
Derleyen: Beytullah YILDIRIM
Bu Makale: Eldesnet tarafından 06.02.2024 Tarihinde Güncelllenerek Yayımlanmıştır.
 Eldesnet'e Massenger'dan mesaj ve fotoğraf göndermek için buraya tıklayınız.
 Eldesnet Facebook grubu için buraya tıklayınız.
 Beytullah YILDIRIM
  Beytullah YILDIRIM Hakkında
  Doğru Bilgi / Tarih: 22-12-2023
  Esenler ve İbrahim Turan Bey / Tarih: 31-12-2023
  Esenler’de Spor Futbolcu Şaban Kartal / Tarih: 11-01-2024
  Mimar Sinan Eseri Esenler Avasköy Su Kemeri / Tarih: 18-01-2024
  Esenler Davutpaşa Kışlası / Tarih: 24-01-2024
  Süper Batarya Müthiş Nükleer Pil / Tarih: 04-02-2024
  Tarihi Su Kemerleri Esenler Roma Mazul Kemer / Tarih: 15-02-2024
  Yapay Zeka Uygulamaları ve ChatGpt / Tarih: 22-02-2024
  Esenler'in Endemik Çiçeği İstanbul Nazendesi / Tarih: 04-03-2024
  Esenler Müderris Köyü Metris Çiftliği / Tarih: 10-03-2024
  Rüzgarlı Tepe Esenler’in Yel Değirmenleri / Tarih: 24-04-2024

 Doğru Bilgi
 Yarattığı; inanan, inanmayan bütüm kullarına ve tüm mahlukata sevgi, acıma ve merhamet göstermen "Rahman" ismi ve hakiki dünya olan ahiret hayatında yalnızca kendisine inanan Müminlere merhamet ile cennetini, cemalini ihsan ve ikramda bulunacak olan "Rahim" olan Allah C.C.'nun ismimleriyle ve O'na hamd ederek başıyorum satırlarıma.
Kıymetli okurlar, değerli takipçilerimiz ve bu satırları uzak yakın farklı mecralardan okumakta olan takipçilerimiz bu ilk yazımız vesilesiyle cümleyi sevgi, saygı ve hürmetlerimle selamlıyorum. Garet bizden tevfik yüce Mevlamız'dan.
Yazımızın başlığını teşkil eden "Doğru Bilgi" günümüz dünyasında en mühim meselelerden birisi olarak bütün ihtiyaçların önüne geçmiş durumdadır. Yaşamakta olduğumuz modern zamanların toplumları ve bunun bir parçası, özeti olan şehrimiz İstanbul ve ilçemiz Esenler özelinde baktığımızda haber kaynaklarımızın genellikle global öçekteki internet kaynaklı sosyal medya ağları, internet haber siteleri, başta olmak üzere Medya, ulusal ve yerel yayın yapmakta olan televizyolar ve radyolar, bunların dışında artık günümüzde pek rağmet görmesede yazılı basın gazete, dergi ve kitaplar şeklinde sıralanabilir.



Uzun senelerdir internet ortamına dijital içerikler üreten araştırmacı ve okur olarak yukarıda bahsi geçen bütün haber kaynaklarını ve bilhassa yazılı matbu eserleri takip eden biri olarak naçizane gözlemimiz genel olarak ciddi bir bilgi kirliliğinin oluşudur.
Bilgi kirliliğini kısaca iki katagoride inceleyebiliriz;
Birincisi, kasıtlı, bilerek ve isteyerek yapılan yalan, yanlış ve kirletici bilgilendirmedir ki bu en büyük kesimi oluşturuyor. Sistematik ve profesyonelce yapılan bu kasıtlı yanlış bilgilendirme toplumu en fazla etkileyen ve hemen her konuda manipilasyon oluşturan yanlışa sevkeden bilgilendirmedir. Bu tarza hemen her türlü ortamda rastlamak mümkün.
İkincisi ise bilmeyerek veya yanlışlıkla ehil olmayanlar tarafından, cahil cesaretiyle tam olarak emin olmadan yapılan yanıltıcı bilgi kaynaklarıdır.
Maalesef gününüz insanı, sorgulamadan, araştırmadan, doğruluğuna iyice emin olmadan duyduğu, okuduğu, veya kanaat edip ihtimal dahilinde olabilecek zanlarını gerçek ve doğru bilgi olduğunu varsayarak kulaktan kulağa veya farklı haberleşme kanallarında ve ortamlarında savunuyor ve ısrarla yaymaya çalışıyor. Ne acıdır ki bazen kendi uydurduğu yalana bir süre sonra kendisi de inanıyor.
İşimize gelmese de doğru bilgi kocaman yalanlardan her daim daha değerli ve kıymetlidir.
Cenab-ı Mevlâmız müberek kitabımız Kur’an-ı Kerim’de bizlere şöyle buyuruyor:
“Ey iman edenler! Size bir fâsık bir haber getirirse, onun doğruluğunu araştırın. Yoksa bilmeden bir topluluğa zarar verirsiniz de sonra yaptığınıza pişman olursunuz.” (Hucûrât 6)
Günümüzde internetin cep telefonarımız vasıtasıyla her an elimizin altında olması, bir konuda veya bir bilgi ve haber hakkında sorgulama ve araştırma yaparak bigilenmemizi daha kolayaştırıyor.
Doğru bilgilenmek ve sıhhatli haber almak her dönemde çok önemli bir konu olmuştur. Güvenilir kaynakları tespit ederek ancak doğru ve sağlıklı bilgiye ulaşabiliriz. Her daim doğru bilgi ve haberlere ulaşabilmek dileklerimle.
Bu vesile ile internet sitemize ve çalışanlarımıza ve kıymetli destek verenlere hayatında üstün başarılar dilerim. Takipçi ve okurlarımıza faydalı olmasını yürekten temenni eder, selam ve saygılarımı sunarım.
Vesselam...
Beytullah YILDIRIM
Yerel Tarihçi Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
İstanbul Esenler 22.12.2023
Derleyen: Beytullah YILDIRIM
Bu Makale: Eldesnet tarafından 22.12.2023 Tarihinde Yayınlanmıştır.
Bu Makaleyi Pdf Olarak İndirmek için BURAYA tıklatınız.

 Esenler ve İbrahim Turan Bey
 Esenlerin Kurucularından, bölgenin yakın tarihinde sevilen simalarından olan, tarihi Esenler Ferhat Paşa Çiftliği en son sahibi ve Esenler İbrahim Turhan Lisesi Okuluna adı verilen, İbrahim Turhan bey hakkında Esenler Araştırmaları kapsamında yaptığım bir çalışma.

 Kaynak kişi olarak rahmetli İbrahim Turhan Bey'in kızı olan Emekli Öğretmen Neyyir Turhan hanımın, babasını ve ailesinin tarihi hikayesini özetlediği 12.08.1981 tarihli bir yazısından istifade ederek hazırladığım araştırmanın özeti.

 Osmanlı Devleti son döneminde, Rumeli, Balkanlar’da Evlad-ı Fatihan olan şimdiki Yunanistan sınırları içerisinde kalmış olan kadim bir Türk şehri olan Mora, Yenişehir eşrafından Ali Ratip Bey’in oğlu olan İbrahim Turhan 1863 tarihinde Mora, Yenişehir'de doğmuştur. Tarihte Osmanlı hakimiyeti zamanında Mora Fatihi diye anılan Gazi Turhan Bey’in ahfadından olan Ali Ratip Bey’in Nesibe Hanım’la evliliğinden Adil ve İbrahim adlarında iki oğlu dünyaya gelmiştir. Orada çiftlik sahibi olan Ali Ratip Bey’in genç yaşta vefatından sonra eşi Nesibe Hanım bütün hayatını küçük yaşta babasız kalan oğullarını büyütüp yetiştirmeye vakfetmiştir. Ali Ratip Bey’in vefatıyla sahibi bulunduğu iki çiftlik bir süre Nesibe Hanım’ın nezareti altında, kâhyaları tarafmdan idare edilmiş, oğulları büyüyünce "Meataranga" adındaki çiftlik, büyük oğlu Adil Bey’in, "Yahyalar" adındaki çiftlik İbrahim Bey’in idaresine verilmiştir.
 İbrahim Bey’in anne tarafından akrabası olan Müberra Hanım’la evliliğinden Münire, Çamer, Kemal Uluğ, Eşref Kızay, Neyyir Turhan, Nesibe Batıek adlarında beş kız evladı vardır. Bunlardan iki büyük kızı Yenişehir’de, diğer üç kızı İstanbul’da dünyaya gelmiştir. İbrahim Bey, "Hacı Gaaki" adındaki kendisine çok sadık olan rum kâhyasıyla "Yahyalar" çiftliğini idare etmekte iken, Türk-Yunan harbi çıkınca işler karışmış, çok vatansever ve iyiliksever bir kişi olan İbrahim Bey, Etem Paşa idaresindeki Türk ordusuna maddi, manevi çok yardımlarda bulunmuş, bu yüzden de Yunan tarafından düşman seçilmiş. Kendisini ele geçirip tutuklamaya karar vermişlerdir. Bunu vaktinde haber alan sadık kâhyası "Hacı Gaaki" derhal durumu kendisine bildirerek;
 
 - Beyim acele çiftliği satıp, buradan kaçınız!" önerisinde bulunmuş.
 
 İbrahim Bey bunun üzerine derhal hazırlığını yapıp yine kâhyasının yardımıyla bir gece vakti, efradı ailesiyle birlikte yola çıkmış ve çiftliğin satış işlerini sınırda "Hacı Gaaki"ye yaparak 1899 yılında İstanbul'a gelmiştir. O sıralarda satılık olan Topkapı, sur dışındaki o dönemdeki ismleri ile Litros ve Avas köylerine sınır olan "Ferhat Paşa" Çiftliğini satın almış. İlk girişimi çiftlik binasının yerini değiştirerek, şimdiki mevcut binayı yapmak olmuş. O sıralarda yurt dışındaki öğrenimini bitirerek yurda dönen o yılların ünlü mimarları, Birinci Ulusal Mimarlık Akımı'nın en önemli isimlerinden olan Mehmet Vedat Bey’e şimdiki binayı yaptırmış.
 Günümze ulaşmış olan bu köşk Mimar Vedat beyin ilk eseri olarak bilinir. Mimarın daha sonra İstanbul’da yaptığı diğer eserleri arasında İstanbul Büyük Postane Binası'da bulunmaktadır. Köşk yapıldıktan sonra İbrahim Bey, annesi, eşi ve üç kızıyla bu binaya yerleşmiştir. Son iki kızı burada dünyaya gelmiş. Çiftlik yönetimindeki uzmanlığını burada da göstererek, büyük bir zevk ve özenle köşkün etrafını ağaçlandırarak, ayrıca çiçek bahçesi, çam bahçesi, meyve ve sebze bahçeleriyle süsleyerek kısa zamanda orasını mamur hale getirmiştir. Köşkte oturan ailesinin ve çiftlikte çalışanların gereksinimlerini sağlamak amacıyla, aşağı bahçe denilen yerin büyük bir bölümünü meyvelik ve diğer bir bölümunü de üzüm bağı haline getirmiş. Aynı amaçla tavuk, hindi, kaz, ördek gibi en iyi cins kümes hayvanlan yetiştirmek en zevkli uğraşları arasmdaydı. Çiftlik arazisinin büyük bir bölümünde her çeşit tahıl yetiştirir, bir bölümünü de mera olarak kullanıp koyunculuk yapardı. İbrahim Bey’in Yenişehir’den birlikte getirdiği İbrahim Ağa adındaki kâhyası ve birlikte çiftliği yönetirken ayrıca sosyal hizmetleri de vardı.
 İbrahim Bey Bakırköy Muhacir İskan Komisyonunda üye idi. Eski adı Litros olan şimdiki Esenler Köyü eskiden bir Rum köyüydü. Balkanlardan gelen Türk muhacirlerinin yerleştirilerek, burasını Türk köyü haline gelmesinde İbrahim Beyin de büyük hizmetleri olmuştur. Kendisi ayrca fukarasever ve hayırsever bir kişiydi. Vefatından sonra, tanımadığımız kadın, erkek, insanlar çiftliğe gelerek;
 Yalnız sizin değil, bizim de babamızdı, biz de babamızı, kaybettik" diye ağlayarak üzüntülerini dile getirdiler.
 Kurduğu bu düzeni vefatına kadar başarıyla sürdürdü. Ne yazık kı ömrü pek uzun değilmiş. 1920 yılında çok sevdiği çiftliğini ve tüm ailesini arkada bırakarak ebediyyen aramızdan ayrıldı. Edirnekap’daki aile mezarlığında medfundur.
 
 Rahmetli İbrahim Turhan'ın Kızı Emekli Öğretmen Neyyir Turhan, biz evlatları da şimdiye kadar onun çizdiği hayırseverlik yolunda yürüyerek, sevgili babamızm ruhunu şadetmeye çalıştık.
 
 Bizler de Osmanlı Devleti son döneminde Türk toprağı olan, bugünkü Yunanistan'ın güneyinde Mora’da başlayan hayat öyküsü, 57 yaşında İstanbul, Litros (Esenler) Köyü, Ferhat Paşa Çiftliğinde vefat ederek nihayetlenen, hayırlar sahibi Esenlerimizin ilk kurucularından olan merhum İbrahim Turhan Bey'i ve aiesini yapmış oldukları hayırlı hizmetlerden dolayı saygı, minnet ve şükranla anıyoruz.
 
 Kalın sağlıcakla, selam ve dua ile…
 
Beytullah YILDIRIM
Yerel Tarihçi Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
İstanbul Esenler 31.12.2023
Derleyen: Beytullah YILDIRIM
Bu Makale: Eldesnet tarafından 31.12.2023 Tarihinde Yayınlanmıştır.
Bu Makaleyi Pdf Olarak İndirmek için BURAYA tıklatınız.

 Esenler’de Spor Futbolcu Şaban Kartal 11.01.2024
 Esenlerde yetişen Boşnak bir profesyonel Türk Milli futbolcusu olan merhum Şaban Kartal. Bir zamanlar Esenlerin çamurlu, tozlu, toprak sahalarında başlayan futbol sevdası ve hazin bir sonla nihayetlenen bir hayat serüveni hakkında Esenler Araştırmaları kapsamında hazırlanmış bir araştırma yazısı.
 Sporcu Şaban Kartal, 1952 senesinde, eski ismi ile Yugoslavya’da doğmuştur. Sporcu futbola minik yaşta Yugoslavya’nın Veleş şehrinde başlamış. Muhacir olarak yine küçük yaşta ailesi ile birlikte İstanbula göç ederek Esenler'e yerleşmişler. Mahalle arasındaki boş arsalarda toprak sahalarda futbol oynamaya devam eder.
 Evlad-ı Fatihan olan Balkan muhaciri, Bosna Hersek’ten gelme Boşnak kökenli olup tekstil sektöründe çalışan emekçi bir ailenin 6’sı erkek toplam 8 çocuğundan biriydi. Asıl mesleği tekstil sektörü örme işi olan trikotajcılıktı. Bu mesleği Yugoslavya’da öğrenmiş ve Türkiye’de futbolu amatör oynadığı senelerde hayatını triko dokuma sanayinde çalışaya devam ederek kazanmıştı.
Futbolcu olarak Türkiye’deki ilk lisanslı kulübü de amatör takımlardan olan İstanbul, Küçük Ayasofya Spor’dur. Kasımpaşa Spor’da profesyonel lisanslı futbolcu olmuştur. Daha sonra yapılan seçmelerde Genç Milli Takım’a seçilir. İstanbulspor’da oynadığı başarılı futbol ile alkış toplayan Şaban Kartal’ı Zonguldakspor’lu yöneticiler transfer eder.
Şaban Kartal, Zonguldakspor’da 1973-76 futbol sezonları arasında oynadığı 70 resmi müsabakada 14 gol kaydeder. 1975-76 sezonunda küme düşme tehlikesi atlatan Beşiktaş, yaptığı birçok transferin yanında Zonguldakspor’dan Şaban Kartal ile Selçuk’u da alır. Şaban, soyadı gibi olan “Kartal”a gider.
Türk futbolu ile Yugoslav futbolu arasındaki fark kendisine sorulduğunda;
- Yugoslavya’da temelden verilen bir futbol kültürü var. Saha, tesis bol. Çok sayıda futbol okulları, çocukları daha baştan eğitiyor. Ama bir futbolcunun maddi olanakları açısından Türkiye daha avantajlı.
Şeklinde diyerek Trkiyede o dönemlerde populer olan Yugoslav futbolu ile Türkiyedeki şartları ve imkanları açıklayarak değerlendirme yapmıştır.
 Şaban Kartal, sol ayaklı, hızlı, güçlü ve mücadeleci bir futbolcuydu. Topun nereye geleceğini sezmede özel bir yeteneği vardı. Ama attığı goller kadar, daha çok kaçırma özelliğine de sahipti.

Fenerbahçe’ye karşı oynadığı başarılı oyunlarla tanınan Şaban Kartal için taraftarlar arasında “Ver Şaban’a gitmez yabana” sloganı çok meşhurdu.

 Sporcu, Türk sinemasının ünlü komedyeni Kemal Sunal, filmlerinde maalesef menfi olarak kulandığı Mübarek üç ayların ilki olan “Şaban” ismiyle bir tipoloji oluşturmuştu. Şaban Kartal sahadaki en ufak hatasında rakip takım taraftarları tarafından genellikle bu şekilde alay konusu olurdu.

Şaban Kartal, 6 sezon futbol oynadığı “Kara Kartal” BJK Beşiktaş’tan 1982’de İskenderunspor’a gider, oradan da Sirkeci’ye gelerek 1985’te futbol hayatını bitirir.

 Futbol kariyerinden sonra serbest ticaretle uğraşmaya başlar. Fakat işler iyi gitmez artık iflasın eşiğine gelir. Nihayetinde maalesef 8 Eylül 1998 tarihinde Ataköy’de oturduğu apartmanın parmaklıklarına kendini elektrik kablosuyla asarak intihar eder. Şaban Kartal arkasında muhteşem bir futbol geçmişi bırakır ancak intihar sebebine dair tek bir not bırakmaz.

 Bir zamanlar Esenlerdeki top sahalarında futbol oynayan Boşnak bir Şaban Kartal vardı, bu vesile ile kendisine rahmet, hatırlayanlara ve unutmayanlara selam olsun. Kalın sağlıcakla, selam ve dua ile…
 selam ve dua ile…

Beytullah YILDIRIM
Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
İstanbul Esenler 11.01.2024
Derleyen: Beytullah YILDIRIM
Bu Makale: Eldesnet tarafından 11.01.2024 Tarihinde Yayınlanmıştır.
Bu Makaleyi Pdf Olarak İndirmek için BURAYA tıklatınız.

 Mimar Sinan Eseri Esenler Avasköy Su Kemeri 18.01.2024
 İstanbul, Esenler ilçesindeki en önemli tahi eserlerinden birisi olan Atışalanı, Kemer Mahalesine de ismini veren Osmanlı dönemi 16. Yüzyıl, Mimarbaşı Koca Mimar Sinan'ın su mimarisi eseri tarihi Avasköy Su Kemeri. Osmanlı su iletim sistemlerinin önemli bir parçasıdır. Tarihi su kemeri; Avasköy Kemeri, Karakemer, Tekkemer ve Yılanlı Kemer gibi isimleriyle bilinir.
 En son, 11.01.2024 tarihinde, Esenler Araştırmaları kapsamında yerinde, sahada etraflıca inceleme fırsatı bulduğum Avasköy Kemeri İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 08.03.1995 tarihli ve 6442 nolu kararı ile korunması gerekli kültür varlıgı olarak tescil edilmisti.

 Avasköy Kemeri mevki olarak; İstanbul ili, Esenler İlçesi, 245 pafta, 370 ada, 14 parselde yer almaktadır. Esenler, Atışalanı, Kemer Mahallesi, 943 Sokak'ta yerleşim yeri içeresinde bulunmaktadır. Kemer, konumu itibariyle; Doğu batı istikametinde olup Su isale hattının kemere giriş yeri olan batı ucunun başlangıcı yerleşim yeri ve asfalt bir yolun kenarında başlamaktadır. Şehre giden hattın doğu ucunun bitiminde ise, Esenler Kemer Mezarlığı duvarı ile birleşerek nihayetlenmektedir. Kemerin kuzey tarafında ise; kemerin orta açıklığından geçerek paralelinde batı istikametine doğru giden asfalt bir yol mevcuttur. Bu yolun trafiğe kapatıldığı görüldü. Yolun bitişiğinde ise çok yakın bir konumda olan, kot olarak biraz daha yüksekte Atışalanı Elektrik Trafo Markezi mevcuttur. Güney cephesinin batı tarafı ise 2024 Ocak itibariyle maalesef hala çok katlı betonarme binaların kemere neredeyse bitişik konumda olduğu görülüyor. Sevindirici olan ise, bu binaların boşaltıldığı ve bir çalışma olduğu görüldü. Güney cephesinin doğu tarafında yaklaşık 20 m’lik bir boşluktan sonra yakınında Kemer İlkokulu mevcuttur.

 Kemerin yakın çevresinde ise İstanbul Sehirlerarası Otobüs Terminalinin yaklasık 1 km kuzeyinde, Bayrampaşa, Sebze ve Meyve Halinin ise yaklasık 300 m. batısında bulunmaktadır.

 Esenler, Atışalanı Kavasköy Kemerine Bayrampaşa İlçesi, Yıldırım Mahallesi’ndeki Alipaşa Kemerinden güneybatı yönüne yapılacak 20 dakikalık bir yürüyüşle ulaşılabilen mesafededir. Avasköy Kemerinin bulunduğu bölgeye yöre halkı "Eski Mezbahane" adını vermektedir. Esenler sınırları içerisindeki iki su kemerinden birisi olan Avasköy (Kavasköy) Kemeri Halkalı su şebekesinin bilinen son kemeridir. Bölge halkının kendisinden önceki Roma veya Erken Bizans dönemi eseri olan Mazul kemer (Mâzul / Mazlûm) kemerden sonra olduğu için bu kemere "İkinci Kemer" de dediği bilinmektedir.

 Kemerin inşaa maksadı ve işlevi husunda ise; Atışalanı’ın kuzeyinde bulunan Avasköy Kemeri Halkalı Suları’nın alt kolu olan Süleymaniye Suyolu’nun Aypah kolu üzerinde bulunmaktadır. Suyolları isale hattına ait olmakla birlikte üzerinden Beylik Suyolu da geçmektedir. Avasköy yakınındaki Çamurlu Dere üzerinden bulunan kemerin olduğu yerde Roma döneminde küçük bir su kemerinin olduğu naklediliyor. Osmanlı Devletinin Başkenti İstanbul, Payitahtın imparatorluğun idare edildiği Topkapı Sarayı ve Yeni Saray’ın ihtiyacı olan su da tarihte çeşitli dönemlerde onarımlar geçiren Avasköy kemerinden geçmekteydi.

 Menbağlarının adını taşıyan Halkalı Suyolu üzerindeki Avasköy Kemeri, Atışalanı köyiçindeki Maksem, sebilinden (Süleymaniye suyu ve Beylik suyu kubbeleri) geçtikten sonra sonra İstanbul sur içindeki saray, camiler, meydan çeşmeleri gibi resmi ve sivil pek çok önemli yapılara su taşımak için yapılmıştır. Süleymaniye Camii ve külliyesi başta olmak üzere Süleymaniye, Edirnekapı ve Fatih camilerine de buradan su gidiyordu.

Kemerin inşaa tarihi Miladi olarak 1550 – 1557 arasında inşaa edilmiştir. Avasköy Kemerinin inşaa tarihi gösteren mevcut bir kitabesi yoktur. Bu sebeple kesin bir tarih verilemiyor. Su yapıları hakkında, Topkapı Sarayındaki önemli çalışmaları ile tanınan, ve bu konuda eserler vermiş olan Prof. Dr. Kazım Çeçen'e göre; tarihi Avas Köyü kemeri Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman'ın yaptırdığı Süleymaniye suyolunun 1559 yılından önce tamamlandığı bilindiğinden; bu sistemin bir parçası olan Avasköy Kemer’inin inşasının da 1559’dan önce tamamlandığı düşünülmektedir.

Kanuni Sultan Süleyman döneminde Mimar Sinan’a inşaa ettirdiği Süleymanine Camii ve külliyesinin inşaatı Hicri 957 Miladi 1550’de başlayıp Hicri 964 Miladi, 1557’de tamamlandığına göre, Süleymaniye suyollarının inşa tarihinin de 1557 den önce olduğu ifade edilmektedir. Süleymaniye Suyolunun 1559 senesinde yazılan bir emirnameden kemerin bu tarihten önce kesin olarak inşaa edildiğini ve mevcut olduğunu gösteriyor. Süleymaniye Külliyesine su getiren Süleymaniye Suyolu üzerinde olan kemer, Miladi 1557'ye göre 2024 senesi itibariyle Avasköy kemeri yaklaşık olarak 467 yaşında.

Bu kemerin yapısındaki zarafet ve uygulanan teknik, Mimar Sinan yapısı olduğunu açıkça göstermektedir. Mimar Başının, Uzun Kemer, Paşa Kemeri ve diğer inşaa ettiği kemerlerde uyguladığı çıkıntılar, tepede sıfır olacak şekilde yapılan payandalar, bu kemerde de benzer şekilde uygulanmıştır.
 
 Osmanlı Devleti’nin ve Türk-İslam Tarihi’nin en büyük mimarı olan Mimar Sinan’ın yaptığı eserlerinin listelerinin de verildiği Tezkiretü’l-Bünyan ve Tezkiretü’l-Ebniye gibi eserlerde ismi geçmektedir.
 
 Avas kemeri tarihi kaynaklarda; T.C. Basbakanlık Devlet Arsivleri Genel Müdürlügü’nde bulunan ve Avasköy kemeri ile ilgili oldugu tahmin edilen toplam dört adet belge bulunmaktadır. Sai Mustafa Çelebi’nin yazdıgı Tezkiret-ül-Bünyan isimli eserlerde “Müderris köyü kurbündeki kemer” ifadesi ile yani günümüzdeki ismi ile Metris yakınındaki kemer şekilde bahsedilir. Fatih sultan Mehmet tarafından hocası Alaaddin Tusi’ye verildiği için Müderris Köyü diye anılan bu alan günümüzde Esenler Kemer Mahallesi yanındaki boş araziyi ve mahallenin bir kısmını ifade etmektedir.
 
 Türkiye’nin su mühendisliği ve suyolları konusunda en önemli araştırmacısı olan Prof. Dr. Kazım Çeçen’in yaptığı incelemelerde Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan 1161 / 1748 tarihli bir haritada Müderris Köyü Avasköy’ün bugünkü adıyla Atışalanı’nın hemen yanında çizilmiştir. Bu haritaya göre Müderris Köyü’nün Metris Çiftlik olduğu ve bahsi geçen kemerin de 11 açıklıklı ve bir katlı Avasköy Kemeri olduğu anlaşılmaktadır.
 
 Seyyah-ı Fakir Evliya Çelebiye göre Avasköy Kemeri; Ünlü Osmanlı seyyahı, Evliya Çelebi, İstanbul’u anlattığı seyahatnamesinin birinci cildinde su kemerlerinin vasıflarını anlatırken “Müderris Köy Kemerleri de 60 arşındır, ne kadar kemer olduğunu bilmiyorum. Bu kemerin temelleri Galata Kulesi kadar derindir” şeklinde kendi üslubunca Avasköy Kemerini tarif etmiştir.
 
 Tarihi haritalarda ise; Çok açıklıklı olarak gösterilen, “Litros köyü kurbünde olan kemer” şekilde ifade edilen Atışalanı Avasköy Kemeri kastedilmektedir. Litros günümüzdeki Esenlerin merkezini oluşturan Bizans döneminde Dörtyol mevkiinde bulunan Rum tebanın yaşadığı köyün eski adıdır. Topkapı Müzesi III. Ahmet Kütüphanesi’ndeki 1607 tarihli Beylik Suyolu haritası. Köprülü Suyolları’nın gösterildiği 1672 ve 1859 tarihli haritalar. Topkapı Sarayı Müzesi’ndeki 1748 tarihli Beylik Suyolu haritası. Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki Süleymaniye Suyolları haritası. Avasköy Kemeri ile ilgili oldugu tespit edilen haritalardan bazılarıdır.
  Suyolcu kethüdaları, çavuşları ve kâtipleri. Osmanlı Devleti Suyollarına büyük bir özen gösterilerek, “Suyolculuk” kurumu oluşturulmuştu.
 
 Avas (Atışalanı) köyü arazilerinden geçen su yolları ve su yapıları nedeniyle bir Su Yolcu köyü konumundaydı.Su nazırı, suyolcular kethüdası, suyolcular çavuşları, katipleri, korucuları gibi, görevlilerin haricinde Su Yolcu köylerinde görevli usta, kalfa ve çırak olarak suyolundaki yapıların bakım, onarım ve korumalarından sorum idiler. Bu hizmetlerin karşılığınsa ise suyolcu köylerine ve görevlilere vergi muafiyeti gibi bazı imtiyazlar tanınmıştı. Osmanlıda su Nezareti’nde görevli şahısların görev ve yükümlülüklerine dair çeşitli kayıtlar vardır. Bunlardan bir tanesi “Umûm bendlerün civârında bulınan havzlarla kemerlerün mesâfelerini ve ba‘zı çeşmelerün ve suyolı nizâmâtınun” defteridir.
 
 Kemerin mimarı ve teknik özellikleri olarak, Osmanlı Devleti’nin ve Türk İslam Tarihinin en büyük mimarı olarak dünya çapında kabul edilmiş olan Mimar Sinan veya Koca Mi'mâr Sinân Ağa, Osmanlı İmparatorluğu'nun 16. yüzyılda görevli başmimarı ve inşaat mühendisidir. Mimarbaşı kariyerinde önemli eserler veren ve Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad dönemlerinde başmimar olarak görev yapan Mimar Sinan, yapıtlarıyla geçmişte ve günümüzde dünyaca tanınmıştır.Atışalanı tarihi Avasköy Kemeri, Mimar Sinan'ın Esenler'deki mührü niteliğindedir.
 
 Mimari yapı teknik özellikleri olarak; Süleymaniye Suyollarına ait haritada bu kemer 11 gözlü, Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmet kitaplığındaki 1607 tarihli haritada ise 12 gözlü, 1748 tarihli haritada ise yine 12 gözlü olarak çizilmiştir.
 
 Avasköy Kemerinin Osmanlı zamanında birkaç kez tamir geçirdiğini Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivleri’nde bulunan belgelerde görmekteyiz. Tamiri ile alakalı bir vesikada 1737 senesinde kemerin tamiri için 831,5 kuruş tahsis edildiği yine bu belgelerde görülmektedir.
 
 Avasköy Kemeri’nin doğu batı yönü dogrultusunda uzanan dolu duvarlar kemerin vadiyi aşmasını saglayacak yapıyı ayakta tutan taşıyıcı sistem oluşmasında önemli bir role sahiptir. Tarihi Avasköy Su Kemeri 164.50 m uzunluğunda yapılmıştır. (Çeçen, 1991, Ek P2) Günümüzdeki kayıtlardaki toplam uzunluğu ise: 109,5 metre olarak kayıtlara geçmiştir. Benim yaptığım hesaplamalara göre kemer, restorasyon sonrası en son uzunluğu ise 153 Metre’dir. Tek katlı, kârgir olan yapı bir sıra sivri kemerden oluşmaktadır. Yapı 11 gözlü, yani 11 kemer açıklığına sahiptir. Göz açıklığı: 4.45 metre ile 4.50 metre arasında değişmektedir. Kemer ayaklarında 2.30 m. ile 2.56 m.dir. Ortada yer alan altıncı kemerdeki göz açıklığı ise 6 metredir. Kemerin yüksekliği ise 10,3 metre olarak hesaplanmıştır.
 
 Mimari Unsurları; Kemerin inşasında dış yapısında sert kalker yapıdaki kolay işlenen, hava (karbondiyosit) ile teması arttıkça sertleşen özellikteki, açık renkli, yüksekligi 20 ile 35 cm. arasında değişen büyüklükteki küfeki taşı blokları ile inşa edilmistir.
 
 Duvar örme tekniği olarak kemer bedeni, yapılırken kullanılan cidar taşlarının derinligi 15 ile 60 cm arasında degişmektedir. İç çekirdek örgüsü ise moloz taşlardan oluşmaktadır. Kemerlerin inşasında taş blokları birbirine baglamak amacıyla metal kenet, zıvana gibi demir elemanlar kullanılmıştır. Kemer kesme taş örgü tekniğinde inşa edilmiştir. Kemerler arasındaki taşıyıcı ayaklar üzerinde zemine doğru genişleyen payandalar yapılarak dayanıklılığı ve taşıcı kabiliyeti artırılmıştır.
 
 Su, kemerin üzerinde su kanalı yerine künk borular ile taşınmaktadır. Üst kısmında, kemer duvarının üstündeki kalın harçlı moloz taş dolgu içine yerleştirilen yan yana yerleştirilmiş pişmiş kil topraktan mamül, olan künk dizisinin kalıntıları görülmektedir.
 
 Kemer üzerinden geçen Beylik ve Süleymaniye Suyolları’na ait künkler 21 cm iç çapı 35 cm. x 65 cm. boyutlarındaki tugla ve harç ile inşa edilmiş kapalı bir galeri içerisine yerlestirilmiştir. Günümüzde ise restorasyon sonrası iki ayrı su isale hattını oluşturan, pişmiş toprak künkler yenilenmiş olarak giriş ve çıkış noktalarında açıkta olup görlmektedir.
 
 Kemer 2009’da restore edildi. Kemerin etrafında 1970'lerde başlayan gecekondu kaçak yapılaşma ile gecekonducular için bir "taş kaynağı" haline gelmiş durumdaydı.
 
 Esenler yerleşim bölgesinde kalan Avasköy Kemeri’nin batı yarısının güney cephesine konutlar 2 ile 3 metreye kadar yaklaşmış durumdadır. kemerin etrafında çarpık yapılaşma neticesinde birçok bina inşa edilmiştir.
 
 Kemer, İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında koruma altına alınmasına rağmen uzun bir süre ilgisiz ve bakımsız kalmıştır. Restorasyon'dan önce önemli ölçüde tahrip ve harap olmuş haldeydi. Geçmiş dönemlerde hafriyat kamyonları kemerin çevresine çöp, moloz ve toprak dökerek bu tahribatı daha da büyük boyutlara çıkarmıştı.
 
 Daha sonraki senelerde betonarme binalar tarafından hayli zarar görmüş, bu konuda mahkeme açılmış, TBMM'de konu ile ilgili olarak soru önergesi dahi verilmişti.
 
 Tarihi Avas Kemeri onarım, iyileştirme ve yenileme vetiresinde; 2007 Senesi, Esenler Belediyesi Kemerin daha kolay korunması için bir okul projesi kapsamına dâhil edilmesini teklif etti. 2009 Senesinde Esenler Belediyesi, Belediyesi Başkan, Mehmet Tevfik Göksu ve ekibinin girişimleri ile hazırlanan ve kemerdeki bozulmaların ayrıntılı olarak anlatıldığı raporla birlikte başarılı bir restorasyon süreci geçirmiştir. Ayrıca 2013’te ise su kemerinin taş duvarları Esenler Belediyesi tarafından kumlama yöntemiyle temizlenerek, daha temiz bir görünüme kavuştu. Yüzeyi de aynı renkte olacak şekilde yenilendi.
 
 O günden bu güne devam eden yoğun yenileme çalışmaları ile daha dayanıklı bir şekilde günümüze ulaşmıştır.
 
 Bu muazzam Avasköy Su Kemeri inşaa ettiren Osmanlı İmparatorluğu'nun 9. padişahı ve 88. İslam hâlifesi Yavuz Sultan Selim Han ve muhteşem eserlerin mimarı Mimar Sinan su gibi aziz olsun. Bizler de ecdadımızın hatırası bu nadir tarihi eserlerimizi gerektiği önemi vererek korumalı ve gelecek nesillere kültür mirasımızı nakletmeyiz. Çocuklarımıza, gençlerimize yüzyıllardır ayakta olan eserlerimizle ne kadar büyük ve köklü bir medeniyetin ve ecdadın evlatları olduğumuzu unutturmamalıyız.
 
 Kalın sağlıcakla, selam ve dua ile…
 
 KAYNAKLAR: Prof. Dr. Kazım Çeçen Sinanın Yaptığı Su Tesisleri
 Beytullah YILDIRIM Yerel Tarihçi Araştımacı Yazar Esenler Araştırmaları https://esenlerarastirmalari.blogspot.com
 Esenler Belediyesi https://esenler.bel.tr
 Esenler Tarihi Fatih, Güldal Ahmet Uçar
 Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
 Mahmut Çıngı Salman Avasköy Kemeri Restorasyon Projesi Ahmet Tabakoğlu Osmanlı İstanbulunun Su Tarihi
 Semavi Eyice, İstanbul (Tarihî Eserler)
 Şükrü Sönmezer ve diğerleri İstanbuldaki Osmanlı Dönemi SuyoluYapıları
 Cihan Aktaş Rüzgarla İyi Geçinmek
 Evliya Çelebi Seyahatnamesi
 Seyit Ali Kahraman – Yücel Dağlı İstanbul 2003, s. 444
 Haşim Albayrak Tarihçi Araştırmacı Yazar

Beytullah YILDIRIM
Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
İstanbul Esenler 18.01.2024
Derleyen: Beytullah YILDIRIM
Bu Makale: Eldesnet tarafından 18.01.2024 Tarihinde Yayınlanmıştır.
Bu Makaleyi Pdf Olarak İndirmek için BURAYA tıklatınız.

 Süper Batarya Müthiş Nükleer Pil
 Yerel tarih araştırmaları çalışmalarım yanı sıra özel eğitimler ve sertifika programları ile geliştirip uzun yıllar icra etme imkanı bulduğum elektronik bilişim, bilgisayar sistemleri alanındaki tecrübelerimden yola çıkarak teknoloji alanındaki yeni bir gelişmeyi pil (batarya) üretimindeki heyecan verici süper bir yeniliği sizinle paylaşma ihtiyacı duydum.

 Günümüzde taşınabilir portatif elektronik ve elektrikli aletlerin ihtiyaç duyduğu ve olmazsa olmazı olan enerji kaynağı olan pil üretim dünyasında nihayet müthiş bir yenilik gerçekleşti. Geçtiğimiz günlerde Çin menşeeli bir firma, olan Betavolt BV100, marka modeliyle pratikte kullanılabilir nükleer pil üretimi teknolojisine ulaştığını dünyaya duyurdu.

 Elektronik alanındaki gelişmeler ile öne çıkan Çin, Pekin merkezli teknoloji şirketi BetaVolt, internet web sitesinde yapıtığı açıklamada; Uzun şarj süresi, dayanıklılığı, güveli oluşu ve sağlamış olduğu tutarlı elektrik enerjisi bağlamında çok iddialı. Yapılan çalışmalar neticesinde bu yeni teknoloji nükleer pilleri ürettiğini duyurdu. Üretilen bataryaların akıllı telefonlar tek şarj ile 50 yıla kadar kendi kendine yeterli hale getirebileceğini iddia edildi.

 Söz konusu yeni teknoloji pillerin, 3.300 Megawat saat enerji depolama kapasitesine sahip olduğunu belirtiyor.

 Hacmi küçük olan bataryanın adı "BV-100" ve BetaVolt, tanıtımının yanı sıra daha az alan kapladığı için daha fazla kullanım alanı olacağı düşünülüyor. Bazı el aletlerinde ve cihazlarda ihtiyaç duyulan düşük voltaj ve tüketim nedeniyle tek şarjla ömür boyu kullanımın mümkün olacağı düşünülüyor. Pil (batarya) sistemlerinde hareketli, her hangi bir parçanın olmamaması ve bakım gerektirmemesi bu iddialı bataryayı Çinli girişim kısa bir süre önce, akıllı telefonları yeniden şarj etmeye gerek kalmadan şaşırtıcı bir şekilde 50 yıl boyunca açık tutmayı vaat eden çığır açan bir pil teknolojisi olarak tanıtıldı.

 Nükleer pil, atom pili, nükleer pil, radyoizotop pili veya radyoizotop jeneratörü, elektrik üretmek için radyoaktif bir izotopun bozunmasından elde edilen enerjiyi kullanıyor. Nükleer reaktörler gibi, nükleer enerjiden elektrik üretirler, ancak zincirleme reaksiyon kullanmamaları bakımından onlardan farklılar. Yaygın olarak pil olarak adlandırılmalarına rağmen, teknik olarak elektrokimyasal değiller ve şarj edilemezler. Şimdiye kadar maliyetleri çok yüksek olduğu için genellikle, uzay araçları, kalp pilleri, su altı sistemleri ve dünyanın uzak bölgelerindeki otomatik bilimsel istasyonlar gibi uzun süre gözetimsiz çalışması gereken ekipmanlar için güç kaynağı olarak kullanıldılar.

 Nükleer bataryalar, nükleer pil, atom pili veya radyoizotop pil şeklinde isimlendirilebilirler. Betavolt firması yaptığı basın açıklamasında, nükleer bataryanın 1960'larda Geçmişte geliştirilmeye çalışılan pillerden çok farlı olduğunu iddia ediyor. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) tarafından geliştirilen benzer güç hücrelerinden çok farklı olduğunu belirtiyor. Örneğin, bazı eski teknoloji atom pilleri radyoaktif güç kaynağı olarak Plütonyum madeni kullanıyordu. Betavolt BV100'ün ise tüketiciler için güvenli olduğu ve pil delinse bile radyasyon sızdırmayacağı iddia ediliyor.

Klasik pillerin zaaflarından olan patlama ve ortam sıcaklığına bağlı olarak performan kayıplarını ortadan kaldırıyor. Bu güvenlik ise malzeme seçiminden kaynaklanıyor. Betavolt'un bataryasında enerji kaynağı olarak nikel-63 izotopu kullanılıyor ve bu izotop kararlı bir bakır izotopuna dönüşüyor. Firmaya göre bu ve elmas yarı iletken malzeme, BV100'ün -60 ila 120 santigrat derece arasında değişen ortamlarda istikrarlı bir şekilde çalışmasına yardımcı oluyor.

 Betavolt bu pilin üretiminde temel malzemeleri ile birlikte verilen açıklama ve şema, çalışma sürecini mükemmel bir şekilde gösteriyor. BV100’ün iki elmas yarı iletken dönüştürücü arasına 2 mikron kalınlığında nikel-63 levha yerleştirilerek yapıldığı görülüyor. Bu yapı Betavolt'un sadece 10 mikron kalınlığındaki benzersiz tek kristalli elmas yarı iletkenine dayanıyor.

 En nihayetinde geliştirilen bu nükleer batarya, tepe güç çıkışı açısından etkileyici bir seviyede değil ancak bunun yapılmış olması gelecek için oldukça umut verici. Betavolt, daha fazla enerji ve 230 yıla kadar daha uzun hizmet ömrüne sahip nükleer enerji pilleri geliştirmek için stronsiyum-90, prometyum-147 ve döteryum gibi izotopları da araştırdığını belirtiyor.

 Betavolt BV100, modeli firmanın, nikel-63 izotopu ve elmas yarı iletken malzeme kullanılarak inşa edilen yeni nükleer pil teknolojisi kullanılarak piyasaya sürülecek ilk ürün olacak. Betavolt, nükleer pilinin havacılık, yapay zeka cihazları, medikal, MEMS sistemleri, akıllı sensörler, küçük dronlar ve robotları hedefleyeceğini söylüyor. En nihayetinde ise bu, üreticilerin asla şarj edilmeye ihtiyaç duymayan akıllı telefonlar, otomobiller üretebileceği anlamına da geliyor.

 Geliştirici Çinli şirket tarafından yapılan açıklamada ayrıca bu bataryayı bu yılın sonuna kadar seri üretime geçirmeyi ve bir örneğini piyasaya sunmayı planladığını da duyurdu. Yaşanan bu gelişme teknoloji dünyasında devrim niteğinde değerlendiriliyor. BV-100 isimli bataryalarındaki bu ilerleme, dördüncü sanayi devriminde yeni bir döneme işaret ederek enerji ve malzeme bilimindeki ileri teknolojilerin entegrasyonunu gözler önüne seriyor. Aynı şekilde Çin medyasında çıkan haberler, bu teknolojinin icadının pil ve güç bankası pazarlarında devrim oluşturabileceğini öne sürmeye devam ediyor.

 Nükleer pillerin seri üretim öncesinde pilot aşamada olan BV100 şimdilik çok fazla güç sunmuyor. Bu 15 x 15 x 5mm boyutlarındaki batarya 3 voltta 100 mikrowatt güç sağlıyor. Şirket, cihaz gereksinimlerine bağlı olarak birden fazla BV100 pilinin seri veya paralel olarak birlikte kullanılabileceğinin de altını çiziyor. Betavolt ayrıca 2025 yılında nükleer pilinin 1 watt'lık versiyonunu piyasaya sürmeyi planladığını söylüyor.

 Bu kadar uzun ömürlü bataryaların geliştirilmesi, enerji depolama alanında önemli bir sıçramaya işaret ediyor ve gelecek için heyecan verici olasılıkların önünü açacağı yönünde yorumlara yol açıyor. Teknolojik olarak batarya üretiminde ilk defa elmas yarı iletken malzemesini kullanıyor. Şirket burada 4. nesil elmas yarı iletken malzemesini kullanıyor.

 Bu yenilik Elektrik enerjisini depolama, küçük hacim, yeniden şarj edilebilir, bakım gerektirmeyen ve kolay taşınabilrlik özellikleri öncelikle mobil cihazlarımızı kullanma şeklimizi yeniden tanımlama potansiyeline sahip olmakla kalmayıp, aynı zamanda hava araçları olan başta dronların tek bir şarjla sonsuza kadar uçmasını sağlamak gibi çeşitli sektörlerdeki uygulamaların da önünü açabilir. Kara, deniz ve hava araçlarının enerji ihtiyaçlarının karşılanmasında sivil ve askeri amaçlı yepyeni radikal çözümler üreteceğe benziyor. Yeni gelişmekte olan uzay teknolojileri alanında ise daha kalıcı ve uzun ömürlü sistemlerin geliştirilmesine katkı sağlayacaktır.

 Ülkemizin enerji açığı göz önüne alındığında, elektriğin her geçen gün artan kullanım alanları ve hele hele seyyar taşınabilir pil ve batarya sistemlerini bizim de geliştirmeye acil ihtiyacımız olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Bu bağlamda, Devletimizin himayesinde, ar-ge olanakları oluşturularak, Tübitak, Aseldan gibi kuruluşlarımızın öncülüğünde yapılacak çalışmalara, akademik olarak üniversitelerimizin elektrik elektronik mühendisliği bölümleri, eğitim kurumlarımızdan teknik liselerimiz, sivil toplum kuruluşları olarak konu ilgili dernek, girişimci iş insanlarımız ve konuya ilgi duyan mucit, geliştirici ve yatırımcılarımız ile birlikte bir an evvel stratejik ehemniyeti yüksek olan enerji, elektrik sistemleri, pil ve batarya konusunda çalışmaların yapılmasının teşvik edilmesi gerektiğini düşünüyoruz.

 Kaynakça: https://www.tomshardware.com
 https://en.wikipedia.org
 Kalın sağlıcakla, selam ve dua ile…
 
 Beytullah YILDIRIM Esenler Araştırmaları
 Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar
 esenlerarastirmalari@gmail.com
Beytullah YILDIRIM
Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
İstanbul Esenler 04.02.2024
Derleyen: Beytullah YILDIRIM
Bu Makale: Eldesnet tarafından 04.02.2024 Tarihinde Yayınlanmıştır.
Bu Makaleyi Pdf Olarak İndirmek için BURAYA tıklatınız.

 Tarihi Su Kemerleri Esenler Roma Mazul Kemer
 Su kemerleri, tarihte Asurlulardan (M.Ö. 490) günümüze binlerce yıldır insanların temel ihtiyacı olan suyu isale etmek için inşaa edilmişlerdir. Su mimarisinde, arazi üzerinde farklı tekniklerde sıkça başvurulmuş bir su köprüsü çözüm yoludur. Su kemerleri, iki yüksek arazi arasındaki alçak seviyede kalan vadi, akarsu gibi engellerden suyu aşırmak amacıyla eşit yükseklikteki iki tepe noktasını birbirine bağlayan, payeler ve kemerler üzerinde yükseltilmiş köprü olup üzerindeki su kanallarından akıtılan suyun serbest biçimde akışını sağlamak için çok hassas bir yükseklik ve eğim hesaplaması gerektiren mimarlık ve mühendislik eserlerindendir.
Kemerler, arazinin durumuna göre genellikle kilden yapılma künklerle toprağın altından, bazan da kayalık arazilerden kayaların üzerine oyulan hendek şeklindeki kanallar vasıtasıyla taşınan su, mevcut arazinin taşı, kesme taş ve tuğla inşaat malzemesinden ve Horasan harcı kullanılarak inşa edilen kemerli su yolları yardımıyla istenilen yere ulaştırılıyordu.

İstanbul, Esenler İlçesi sınırları içerisinde iki su kemeri mevcuttur. Eski Atışalanı Köyü, Kemer Mahallesinde olan Avasköy Kemeri ve günümüzde Esenler, Oruç Reis Mahallesi, askeri alan TSK 66. Mekanize Tugay Komutanlığı sınırları içerisinde olan Mazul Kemerdir.

Mahmutbey’den doğan, Mazul Kemer’den geçtikten sonra, ilk önce Atışalanı’ndaki Beylik kubbelerine (Avasköy Sebili), gelen sonra Atışalanı Avasköy Kemerine ulaşan Beylik Suyu, Alipaşa Kemerini aştıktan sonra Taşlıtarla (Gaziosmanpaşa) Kubbesine, daha sonra ise Edirnekapı’ya ulaşıyordu.

Kemerin ismi, Arapça bir kelime olan Ma’zül, “görevden uzaklaştırılmış, azledilmiş” anlamına gelmektedir. Eski belgelerin bazılarında “Mazlum Kemer” olarak da adı geçmektedir. Halkalı suyolu sisteminin ilk su kemeridir. Halen Askerî bölge içerisinde bulunan bu kemere “Kemerkeçe” de denilmektedir.

Esenler'de Roma dönemine ait önemli su yapısı olan tarihi Mazul Kemere ait tarihi vesika olarak, Osmanlı döneminde hazırlanmış Süleymaniye Suları ile ilgili bir çalışmadaki çizimde adı ve konumu görülmektedir. Kemere ait Bizans veya Osmanlı dönemine ait herhangi bir kitabe mevcut değildir. Avasköy Su Kemerinde olduğu gibi Ma’zülkemer ile ilgili de ilk kapsamlı çalışmayı yine Kazım Çeçen yapmıştır.

Mâzul (Mazlûm) Kemeri, Halkalı suları, su yolları üzerinde bulunan Mahmutbey ile Esenler Atışalanı arasındaki bir vadi üzerindedir. İlk inşaası Roma, Erken Bizans devrinden günümüze geldiği görüşü hakimdir. Halkalı Sularını şehre taşıyan Mahmutbey ile Atışalanı arasında geçişi sağlayan su kemeridir. Konum itibariyle F21C18D1a pafta ve eski 549 parselin ifrazından oluşan 2162 parselde bulunuyor. Askerî bölge içerisinde kaldığından korunmuş, fazla tahribata uğramadan bugüne kadar ayakta kalabilmiştir. Günümüzde TEM yolundan Edirne yönüne devam ederken İSTOÇ’a gelmeden evvel geçilen viyadükte, Oto Center'ın galericilerin karşısında, sağda görülmektedir.

Hem Doğu Romanın başkenti, hem de Osmanlı İmparatorluğunun başşehri, payitahtı olan İstanbul’da Geç Roma-Erken Hıristiyanlık dönemlerinde yaptırılan en önemli su kemeri olan Bozdoğan Kemer’inin aslı imparator Hadrianus devrine ait (117-138) bir su yolunun önemli bir parçası olduğu ve Büyük Konstantinos zamanında onarılarak Trakya'dan getirilen bir su şebekesine bağlandığı kabul edilir. Bu kemer Osmanlı devrinde çeşitli onarımlardan sonra Halkalı su yollarının bir parçası olarak kullanılmıştır.

Bozdoğan Kemeri ile aynı döneme ait olan Mazul Kemer ise Mahmutbey-Atışalan arasında Uzunca ova deresi olarak bilinen akarsuyun üzerinde inşaa edilmiştir. 4. yüzyıla tarihlenen bu kemer belki de Valens zamanında (364-378) inşa edilmiştir. V. Konstantinos devrinde (741-775) tamir edilmiş olup, İstanbul’un Fethi ile Osmanlı döneminde Fatih Sultan Mehmed zamanında yapılan tadilatlardan sonra Osmanlı Türk devrinde de uzun yıllar kullanılmıştır.

Osmanlı Devleti Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet), 1453'te Konstantinopolis'in fethinden kısa bir süre sonra su kemeri sistemi üzerinde çalışma yapılmasını emretti. Görünüşe göre Bizans su kemerlerinin kalıntıları, su sistemlerini yeniden inşa etmeye başladığında hala belirgindi, bu da ne kadarının restore edildiği veya yeniden inşa edildiği belirsizliğini koruyor. Beylik su sistemiyle beslenen ve anıtsal bir su kemeri olan Mazulkemer'i de içeren Halkalı suları sistemiyle ilgili çalışmaları içeriyordu. Çoğunlukla Roma veya Bizans dönemlerine tarihlendirilse de, son araştırmalar Mazülkemer'in muhtemelen II. Mehmet dönemine tarihlendiğini ileri sürüyor. Halkalı sisteminin de kullanıldığı Süleymaniye sistemi, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Süleymaniye Camisi'nin ihtiyacını karşılamak üzere ilaveler yapılmıştır. Bu sistem günde 1000 metreküp su sağlayabilmektedir. Beylik sistemi sadece Mazulkemer'i kullanırken Süleymaniye sistemi Avasköy ve Ali Paşa su kemerlerinin üzerinden de geçiyordu. Sultan II. Mustafa (1695-1703), Bozdoğan Kemeri'ni de restore ederken, halefi III. Ahmed (1703-1730) Halkalı su hatlarını da onardı.

Fiziki özellikleri bakımından Uzunca Ova Çayı üzerinde olan Mazulkemer iki katlıdır. İnşaa malzemesi olarak; kireç taşından yapılmış olup, üst katta 13, alt katta 7 olmak üzere iki sıra kemerlidir. Bu kemerlerden bazıları hayli hasar görmüş olup, diğerleri çeşitli aşamalarda değişiklik göstermektedir. Su kemerinde ayrıca üç seviyeli pişmiş toprak boru kalıntıları da bulunmuştur. Kalker taşı bloklarından iki sıra kemerli olarak inşa edilen Mazul Kemerin uzunluğu yaklaşık 111 metredir.

Mazul Kemer ile ilgili incelediğimiz kaynaklarda ve Esenler Tarihi kitabında şu ayrıntılara yer verilmiştir: Kemerin üst kotu denizden yaklaşık 80 metre yüksekliktedir. Davud Ağa’nın yaptığı 1584 tarihli haritada; Fatih Sultan Mehmed zamanından beri Topkapı Sarayı’nın suyunun bu kemer üzerinden aktarıldığı kaydedilmiştir. İstanbul’un 1453 yılında fethinden sonra Roma- Bizans devri suyolları tamir edilip genişletilerek şehre su getirilirken; Fatih’in bu amaçla Ma’zulkemer’i sutaşıma yolu olarak kullandığı, daha sonra I. Mahmud zamanında eklemeler ve tadilatlarla bu kemerin sağlamlaştırılıp, buradan şehre taşınan suyun da Beylik Suyu haline dönüştürüldüğü anlaşılmaktadır. 1555 yılında hizmete giren Süleymaniye Suyollarının künkleri de bu kemer üzerinden geçirilmiştir. Kemerin rölövesi ilk kez Kazım Çeçen tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada da kemerin ancak ana boyutları verilmektedir.

Nitekim kemerin birinci katının üzerine çıkılamadığı için duvar kalınlıkları ile gözlerin açıklıkları ölçülmüş, uzaktan fotoğraflar çekilerek büyütülmüş, ölçülemeyen boyutlar kıyas yapılarak kaydedilmiştir. Dolayısıyla Çeçen’in ifade ettiği üzere meydana gelebilecek hatalar 10 cm civarındadır. Bu çalışmada tabanda ve erişilebilen yerlerdeki duvar kalınlıklarının hepsi ayrıntılı bir şekilde ölçülmüştür.

Araştırmaya göre suyun kemere giriş yeri Uzuncaova Deresi’nin sağ sahilinde idi. 13 gözlü kemerin göz açıklıkları 1991 yılında birinci gözden itibaren 2,08m, 2,90m, 4,30m, 4,35m, 4,35m, 4,45m, 4,35m, 5,80m, 6,65m, 5,80m, 4,35m, 3,90m, 3,35m olarak ölçülmüştü. 9, 10, 11, 12 ve 13. gözlerin içerisine sonradan ayaklar örülerek açıklıkları daraltılmış, yeni kemerler bu ayaklara oturtulmuştur. Bu ayakların kalınlıkları da muhteliftir. 1’den 8’e kadar olan üst gözlerde darlaştırma yapılmamış, tepesi orijinal kemerden daha aşağıda olan yeni kemerler ise örülmüştür.

Bütün bu değişikliklerin sebebini Kazım Çeçen, fetihten sonra yapılan düzenlemelerle açıklamaktadır. Nitekim bu tarihten sonra kemerden su geçirilmek istenmiş ve yeniden bulunan memba suları künklerle kemerin başına getirilince künklerin seviyesi, su gözlerin kemerlerinin tepesinden 1 m kadar daha aşağıda kalmıştır. Bu kemerlerin mansap tarafındaki bölümünün tepesini yıkmamak için 1.’den 8.’ye kadar gözlerde üstü orijinal kemerlerden 1 metre kadar alçakta olan yeni kemerler mevcut ayaklar üzerine, 9.’dan 13.’ye kadarki gözlerde ise yeni ayaklar yapılarak açıklık daraltılmış ve kemerler bu ayaklar üzerine oturtulmuştur. Darlaştırmaların duvar kalınlıkları 1,70m civarındadır ve bu kalınlık her kemerde değişiktir.

Sonradan yapılan bu darlaştırmalarda kemerler taş ve tuğla, bazen da moloz taşlar kullanılmak suretiyle inşa edilmiş, mansap tarafları kuzey cepheye göre daha düzgün örülmüştür. Sonradan yapılan kemerler arasında yalnız 6. kemerde kesme taşlar kullanılmıştır. 1 ile 4. kemerler zamanla yıkılmış bunların ayaklar üzerine oturdukları yerlerin izleri kalmıştır.

Elimizdeki ilk ve en önemli çalışma olan Kazım Çeçen’in eserinde 1991 yılında Ma’zulkemer üzerinden değişik seviyelerde geçen üç künkün kalıntılarının açıkça görüldüğünü söylemektedir. Ona göre bunlardan ikisinin Beylik (Fatih) ve Süleymaniye Suyollarına ait olduğu kesin olup, üçüncüsünün ise bir kaymaya ait olabileceği ihtimali vardır. Her üç künkte kemerin mansap cephesine çok yakın geçirilmiştir. Çeçen’e göre, Geç Roma devrinde Ma’zülkemer’in memba tarafına yakın bir bölgede üstten eni 0,86 m olan bir galerinin geçirildiği, sol sahilde çıkış yerinde açıkça gözlenmektedir. Çeçen’in tahminine göre Geç Roma devrinde yalnız bu galeriden su geçirilmiştir. Osmanlı devrinde tadilata uğradığı düşünülen mansap tarafında da tadilattan önce Roma devrinde ikinci bir galerinin mevcut olup olmadığı anlaşılamamıştır. Yine yapıda Fatih Sultan Mehmed zamanında yapılan değişikliklerin; eski yapının çok kısa bir sürede gerçekleştirilen yapı ayrıntılı yapı analizinin yapılması ile gerçekleştiği görülmektedir. Ayrıca 1557’de tamamlanan Süleymaniye Suyolları künklerinin de yine aynı seviyelere yakın orijinal kemerlerin tepe noktalarından daha aşağıda geçirilmiş olması tadilatın daha evvel yani Sultan Fatih devrinde icra edildiğini göstermektedir.

Künklerin kemer üzerinden geçtikten sonra güneye yöneldiği görülür. Aynı bölgelerde görülen basık galerilerin Geç Roma Devrinden kaldığı tahmin edilmekte ise de bunların maslak olma ihtimali daha fazladır. Kesin hüküm vermek için kazı yapılması şarttır. Elimizde bulunan eski haritalardan isale hatlarının kemere giriş ve çıkışlarının şekillerini ve sonradan yapılan tabakaları görmek mümkündür. Çeçen’in yaptığı araştırmalara göre Ma’zülkemer blok şeklinde çok sert kalker taşları ile inşa edilmiştir. Örgü tabakaları 30-50 cm arasında değişmektedir. Üzengi taşları kemer içerisine doğru çıkıntı teşkil eder. Dış cepheden 5 cm içeride örülen kemer taşları gayet düzenli işlenmiştir. 8.,9. ve 10. kemer lerlerin temelleri sonradan yapılan takviyelerle, oyulmalara karşı korunmuştur. Takviyeler kademelidir ve talveg’den 1,10 m yüksektedir. Ma’zülkemer’in alt gözlerinin duvar kalınlıları orta kemerlerde yukarı doğru gözle zor fark edilecek şekilde incelmektedir. Her iki baştaki yamaçlar üzerindeki kemerlerin duvar kalınlıları sabittir. Duvar kalınlıları 3. ayakta 4,03 m., 4. ayakta 4,20 m., 5. ayakta 4,30 m., 6. ayakta 4,46 m., 7. ayakta 4,61 m., 8. ayakta 4,65 m.’dir. Üst gözlerin ayakları da 3,95 m. ile 4,10m. arasında değişmektedir. Orta ayakların kalınlıkları ölçülememiştir. Üst ayakların altındaki kornişte, mansapta yani güney cephesinde 24 cm., kuzey cephesinde ise 28 cm’lik bir kademe yapılarak üst ayaklar düşey cepheli ve daha ince örülmüştür. İncelemenin yapıldığı tarihlerde Ma’zülkemer’in üst bölümü çok harap olmuş birçok yerinin taşları dökülmüştür. Ancak Roma galerisinin üstünü örten taşlar henüz durmaktadır. Osmanlılar tarafından yapılan tadilat Roma devrindekilere göre daha fazla yıkılmıştır. Kemerin kuzey cephesi yan memba tarafı hava şartlarında etkilenmiş taşları düşmüştür. Kuzey cephesinin yamaçlardaki bölgenin kesme taşları ise tamamen düşmüş veya sökülmüştür. Gözlerin kemer taşlarının kemer yarıçapı yönündeki boyutu 48 cm olup 5 cm kadar cepheden içeridedir. Kemerin üzerinden geçen her üç künkün de iç çapları 21 cm’dir. İki tanesi güney cephesine çok yakındır. Ma’zülkemer ile Bozdoğan kemerinin üst kotları arasında yaklaşık 20 m fark vardır. Buna göre künklerin eğimi 1/1000 civarındadır.

Ma’zülkemerin inşa tarihi hakkındaki bilgilerimiz çok eksiktir. Olof Knut Dalman, Ma’zülmeker’in Konstantin V. Kopronymus tarafından tamir edildiğini yazmakta; Semavi Eyice ise bu hususun ispatlanmadığını, ancak kemerin yapı tekniği tarafından Geç Roma devrine ait olması gerektiğini belki IV. yüzyılda yapıldığı kanaatinde olduğunu açıklamaktadır.

Dalman, Ma’zülkemer’in üst gözlerinin sayısını 11, alt gözlerinin 5 olduğunu yazmakta ise de üst gözler 13 ve yıkılan 2 alt göz de hesaba katılırsa alt gözler 7 tanedir. Çeçen’in yaptığı ölçmelere göre Ma’zülkemerin boyu 110 metredir. Gerçi kemerin nereden başlayıp nerede bittiğini hassas bir şekilde tespit etmek oldukça zordur. Zira zamanla yamaçlar toprakla dolmuş bazı yerler ise yağmurlarla aşınmıştır. Sağ yamaçta toprak içerisindeki üç künkün kalıntıları da görülmektedir. Kemerin üzerinden geçmek tehlikelidir. Mevcut basık galerinin, Bozdoğan Kemeri (Valens) üzerinde tespit ettiğimiz galeri ile ilgisi olması ihtimali vardır. Ma’zülkemer’den geçen Süleymaniye ve Beylik Sularına ait künkler Bozdoğan Kemeri üzerinde de aynı boyutta künkler olarak görülmektedir. Ma’zülkemerin 368 yılında yapılan Bozdoğan Kemeri ile aynı tarihler de yapılıp yapılmadığı araştırmacıların tam olarak cevaplayamadığı bir sorudur. Ancak yapının, İstanbul’un en eski yapılarından birisi olma ihtimali büyüktür. 2007 yılında İSKİ tarafından restitüsyon ve restorasyon projesi hazırlanmış olan yapının, üst tabakasının tamamen yok olduğu bu yüzden tüm suyu bünyesine alarak daha da tahrip olduğu söylenmiştir. Yine kemerin kuzeye bakan cephesinin güneye göre çok daha fazla hasara uğradığı, yüzeydeki taşlarda bozulmaların olduğu yosunlanma ve bilhassa yamaçlardaki kemerlerde derin yüzey kayıplarının tespit edildiği bildirilmiştir. Aynı rapora göre Roma devrinde yapılan 1 no’lu açıklığın kemeri tamamen yok olmuştur. Yine 3 ile 5 no’lu açıklıkların alt seviyedeki kemerleri de üzengi seviyesindeki izler dışında tamamen yok olmuştur. 4 numaralı açıklıktaki alt seviye kemeri kısmen yıkılmıştır.

Bu rapora göre Osmanlı devri eklerinden 9, 10 ve 12 numaralı açıklıklardaki üst seviye kemerlerinde bozulmalar söz konusudur. 11 no’lu açıklığın kemeri, ayaklar üzerinde yükseltilen dar kemerle, içeriden bir kez daha takviye edilmiştir. 2007 yılındaki bu çalışmada Üst seviyedeki kemer içlerindeki ikinci kemerde taş ve tuğlalarda bozulmalar, yüzey kayıpları ve ders boşalmaları vardır. Alt ve üst seviye arasındaki ve kemer başlarındaki silmeler çoğunlukla zarar görmüş ya da kırılmıştır. İki sıra kemer olan açıklılarda üst kemer zeminleri oldukça zarar görmüştür; bu kısımlarda taşlar dökülmüştür ve yoğun bir bitki oluşumu vardır. Alt kemer taşlarının da döküldüğü noktalar vardır. Bu tarihte Osmanlı devri künklerinin kırılmış ve yer yer yok olduğu müşahede edilmiştir.

Günümüzde, Şubat 2024 tarihi itibariyle yerinde gidip, askeri alanda olması nedeniyle uzaktan da olsa görme imkânı bulduğumuz Mazul kemerin, üzerinde bulunduğu dere yatağından kirli atık suların aktığı görülmüştür. Kemer yapısı itibariyle fiziki olarak yer yer yıkılmış, bilhassa üst kısmında önemli ciddi hasarlar oluştuğu gözlemlenmiştir.

Teşekkür: Bu makaleyi hazırlarken tarafımıza göstermiş oldukları değerli katkıları ve kaynak eser temininde yardımlarından dolayı Esenler Belediyesi, Başkan Yardımcısı Sn. Hasan Taşçı Hocamızın kıymetli ekibi, Kültür İşleri Müdürü Sn. Hüseyin Cerrahoğlu başta olmak üzere, Adnan Büyükdeniz Dijital Kütüphanesi Sorumlusu Yasemin Polat hanıma ve bütün çalışanlarına şükranlarımı sunarım. Esenler Belediyesinin du değerli kütüphane ve diğer kültür hizmetlerinden dolayı Belediye Başkanımız Sn. M. Tevfik Göksu'ya hassaten çok teşekkür ederim.

Kaynaklar ve Bağlantılar
Esenler Belesiyesi Esenler Tarihi
Kâzım Çeçen'den Roma'nın En Uzun Su Temin Hattı
Kâzım Çeçen'den Sinan'ın İstanbul Su Temin Sistemi
Beytullah YILDIRIM Esenler Araştırmaları
Bildlexikon zur Topographie İstanbuls: Byzantion, Konstantinupolis,
İstanbul Cyril Mango'nun "Konstantinopolis'in Su Temini"
Richard Bayliss ve James Crow'un yazdığı “Konstantinopolis'in Su Temini 2001-2002”
İslam Ansiklopedisi Mazul Kemer
Ahmet Tabakoğlu - Osmanlı İstanbulunun Su Tarihi
Semavi Eyice, İstanbul (Tarihî Eserler)
Wikipedi https://tr.wikipedia.org/wiki/Mazul_Kemeri Thebyzantinelegacy https://www.thebyzantinelegacy.com
Şükrü Sönmezer ve diğerleri - İstanbuldaki Osmanlı Dönemi SuyoluYapıları

Kalın sağlıcakla,
Selam ve dua ile…

Beytullah YILDIRIM
Esenler Araştırmaları
Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
Bu makale 14.02.2024 Tarihinde Esenler Vizyon Haber sitesinde yayımlanmıştır.
Bu makale 14.02.2024 Tarihinde Esenler Araştırmaları blok sitemizde yayımlanmıştır.
.
..
...

 Yapay Zeka Uygulamaları ve ChatGpt

 Teknolojide gelinen son nokta itibariyle "Yapay Zeka", bilgisayarların ve makinelerin insan benzeri görevleri gerçekleştirmesini, deneyiminden öğrenmesini, yeni girdilere uyum sağlamasını mümkün kılan geliştirilen bilgisayar sistemleridir. Bu gelişmekte olan teknoloji ile temelde insan yetkinliklerinin geliştirilmesi ve bunlara katkı sağlanması amaçlanıyor. İş dünyası ise yapay zekayı sektöre de bağlı olarak, müşteri hizmetleri, tedarik zinciri yönetimi ve daha pek çok çeşitli alanlarda kullanıyor.

Baş döndüren bir hızla gelişmekte olan bilişim teknolojileri Yapay Zeka ile birlikte bu uygulamalar da büyük ilgi görmeye başladı. Bunlardan biri ve en ünlüsüde olan ChatGPT'dir. OpenAI firması tarafından geliştirilen ChatGPT, geniş bir kullanım alanına sahip yapay zeka uygulamasıdır. Dil anlama ve metin oluşturma yetenekleri açısından kullanan herkesi kendisine hayran bırakan ChatGPT, yeni güncellemelerle birlikte birçok sektöre fayda sağlamaya başladı.

Yapay zekanın tarihçesi olarak incelendiğinde, 1956 senesinde ortaya atılan yapay zeka terimi veri hacimlerinin artması, algoritma ve hesaplamaların gelişmesi gibi bilim ve teknoloji alanındaki ilerlemeler ile günümüzde daha popüler bir hale geldi. İlk dönemlerinde, yapay zekaya yönelik çalışmalar problem çözme ve sembolik yöntemler gibi konular ile ilişkilidir. Sonraki dönemlerde ise makine öğrenmesi ile gelişen yapay zeka günümüzde konuşmayı, görüntüleri ve verileri tanıma, tahminlerde bulunma gibi işlemleri yerine getirebilmesini sağlayan derin öğrenme ile gelişmeye devam ediyor.

ABD merkezli OpenAI tarafından geliştirilen devrim niteliğinde bir yapay zeka teknolojisi olan ChatGPT, dünya çapında çok büyük bir popülerlik kazandı. Söz konusu teknoloji devi, gelişmiş yapay zeka çözümlerini internet kullanımının yaygınlaşmasıyla kitlelere başarıyla ulaştırdı. Yapay zeka ile temelde insan yetkinliklerinin geliştirilmesi ve bunlara katkı sağlanması amaçlanır. ChatGPT'yi kuran şirket olan OpenAI, 2015 senesinde aralarında Twitter (X)'in sahibi Elon Musk, lya Sutskever, Wojciech Zaremba, Greg Brockman ve Sam Altman gibi kişiler tarafından kurulmuştu.

Yapay zeka uygulaması temelde kullanıcıların sorduğu sorulara cevap veren bir sohbet uygulaması olarak ifade edilebilir. İnsan benzeri metinler oluşturabilen uygulama, detaylı soruları kolayca anlayıp cevaplayabilir. Aynı zamanda karmaşık cümle yapılarını anlama konusunda da büyük bir kabiliyete sahiptir.

Ücretsiz ve ücretli iki ayrı versiyonu kullanımda olan yapay zekâ programı ücretsiz versiyonu daha sınırlı bir bilgi ve konu ile sorulanlara cevap veriyor. Ayrıca bazı konularda sonuçlar ve cevapların, doğru olmama ihtimali de bulunuyor.

Ücretli versiyonu 20 USD karşısında abone olmak şartıyla çok daha geniş bir bilgi kümesi yanı sıra, ücretli ChatGPT ile daha gelişmiş bir hizmet sunar. Daha ayrıntılı ve özelleştirilmiş cevaplar veriyor. Ayrıca, geniş kelime ve konu yelpazesiyle birlikte, ücretsiz sürüme göre daha doğru sonuçlar retiyor. Ücretli sürümün bir diğer avantajı ise daha hızlı cevaplar verebiliyor olmasıdır. Bu abone kullanıcılar, ChatGPT’ye gelecek yeni özelliklere ve geliştirmelere daha erken erişim hakkına sahip oluyorlar.

Kullanıcılardan gelen soru ve cevaplara göre, bir sonraki metni tahmin etme yeteneği bulunan ChatGPT, sürekli öğrenen, öğrenmeye her zaman açık bir yazılımdır. Kullanıcılardan gelen bilgileri sürekli olarak hafızasına kaydeder ve sonraki cevapları bu birikime göre geliştirir ve günceller. Oldukça esnek bir yazılım olan ChatGPT, kullanıcı dostu bilgi sağlama yeteneği açısından çeşitli avantajlar sunsunmaktadır.

ChatGPT ve banzeri yapay zeka uygulamaları; Günümüzde teknolojinin hızla gelişmesiyle birlikte yapay zeka uygulamaları da büyük ilgi görmeye başladı. Geniş bir kullanım alanına sahip olan yapay zeka uygulamaları, dil anlama ve metin oluşturma yetenekleri açısından kullanan herkesi kendisine hayran bırakıyor. ChatGPT, yeni güncellemelerle birlikte birçok sektöre fayda sağlamaya başladığı bilinmektedir.

Yapay zeka uygulamalarının kullanım alanları: Çok geniş kullanım alanı sayesinde kullanıcılarına hitap edebiliyorlar. En yaygın kullanım alanları ise şunlardır:

İş dünyasında ve ticaret alanında müşteri hizmetleri alanında kullanılır. Sürekli olarak 7/24 müşteri desteği sunabilen ChatGPT, çalışanların iş yükünü azaltabilir. Aynı zamanda müşteri memnuniyetini artırma konusunda da büyük fayda sağlamaktadır. İçerik oluşturma, yapay zeka uygulamarının en güçlü olduğu alanlardan biridir. internette paylaşılan Blog yazıları, özgün hikayeler, sektörel ürün ve kategori açıklamaları yazabilen ChatGPT, içerik üreticilerine ve editörlerine büyük avantajlar sağlar. Hazırladığı içeriklerin özgün olması da SEO açısından rakiplerinden bir adım öne taşır.

Pazarlama ve ürün önerileri alanında ise; Yapay zeka uygulaması, kullanıcıların ilgi alanlarına ve geçmiş alışveriş davranışlarına dayalı olarak kişiselleştirilmiş ürün önerileri sunabilmektedir. Bigisayar oyunları endüstrisinde ise bu güncel teknoloji ile; NPC (Non-Player Character) diyaloglarını oluşturmak veya oyun hikayelerini genişletmek için kullanılabilen bir yazılımdır.

Eğitim alanında yapay zeka, eğitim öğrenim sektöründe hem öğrenci hem de öğretmenlere sayısız faydalar sağlar. Öğrenciler, ödevlerinin araştırma süreçlerinde yapay zeka uygulamarından veya bilinen ChatGPT’den yardım alabilirler. Öğretmenler ise ders materyali oluşturma konusunda ChatGPT’den faydalanabilir. Etkileşimli, interaktif öğrenme deneyimlerinin de ayrılmaz bir parçası olmaya aday olarak görülüyor.

Yapay zeka yazılımlarının en önemli avantajları arasında özetle: Uygulama seçenekleri çok yönlüdür. Metin yazma, veri analizi, yazarlık, doğal dil işleme gibi birçok alanlarda kullanılabilir.

Her hangi bir meta ve ürün açıklamaları, blog yazıları yazdırılarak büyük bir iş yükünden kurtarır. Uygulama yüksek işlem gücüne sahip olduğu için çabuk ve hızlı cevap verir. Daha iyi dil anlama kapasitesine sahiptir. Geniş bir dil modeline sahip olduğu için çok sayıda dilde kullanım özelliğine sahiptir.

E Ticaret web sitelerine chatbot iletişim ve otomatik cevaplama sistemleri uygulanabilir.

Yapay zeka yazılımlarının en önemli dezavantajlarından bazıları ise şunlardır:
Uygulama önceden eğitilmiş olduğu için bazı hizmetlerde özelleştirme gerektirebilir.
Büyük veri kütlelerinde çalışırken daha fazla hesaplama gücüne ihtiyaç duyar.
Maalesef yanlış tahminler yanlış yönlendirme ve yanlış bilgilendirme yapabilir.Yapay zeka teknolojilerinin gelişimi, bazı işleri yapmak için insanların yerini alabilir.
Bu durum, birçok sektörde insanların işsiz kamasına neden olabilir.
Bu teknoloji, kişisel verileri toplamak, depolamak ve analiz etmek için kullanılabilir.
Dolayısıyla, kişisel bilgileri ve gizlilik ihlallerine neden olabilir.
Yapay zeka teknolojilerinin geliştirilmesi, birçok ülke arasında bir yarış haline gelmiştir. Bu yarış, siber saldırıların artmasına, casusluk faaliyetlerinin artmasına ve küresel bir silahlanma yarışına neden olabilir.

Yapay zeka uygulamaları, yeteneklerinden ve önemli hizmetlerinden bahsettik. Ancak ChatGPT ve benzerleri’nin kullanımında bazı önemli noktalara dikkat etmek gerekiyor. Bunun için öncelikle uygulamaların sınırlamalarını anlamak gerekir. Gerçek dünyadaki konuları anlama yeteneği olsa da bilgi kaynaklarından daha az doğruluğa sahip olabilir.

Yapay zeka uygulamaları ve ChatGPT yalnızca bir araçtır ve insanların yerini asla alamaz. Bu sebeple temel değil yardımcı bir araç olarak kullanılmalıdır. ChatGPT kullanımında gizlilik ve güvenlik önlemlerini mutlaka almak gerekir. Çünkü cevaplar ve kullanımı gizlilik ve güvenlik açıklarını ortaya çıkarabilir.

Bizler hızla değişen ve gelişen bu insansı teknolojieri bir an evvel doğru ve bilinçli bir biçimde kullanmayı ve istifade etmeyi eğitimler ile öğrenmeliyiz öğretmeliyiz. Türkiye olarak sadece kullanıcı olmak yani pazar konumundan çıkarak yerli ve milli yapay zeka alanında çalışmalar yapmaya ve teknolojiye ayak uydurmaya mecburuz. Neden bizimde yerli yapay zeka yazılımlarımız olmasın?

Kaynaklar ve Bağlantılar
Beytullah YILDIRIM Esenler Araştırmaları / Biişim Teknolojileri Software
StromGain Donanım Haber Chip Online

Kalın sağlıcakla,
Selam ve dua ile…

Beytullah YILDIRIM
Esenler Araştırmaları
Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
Bu makale 22.02.2024 Tarihinde Esenler Vizyon Haber sitesinde yayımlanmıştır.
Bu makale 22.02.2024 Tarihinde Esenler Araştırmaları blok sitemizde yayımlanmıştır.
.
..
...

 Esenler'in Endemik Çiçeği İstanbul Nazendesi

 Bir dünya şekri olan İstanbul, iki kıta, Asya ve Avrupa, iki deniz Karadeniz ve Marmara denizlerinin oluşturduğu iklim koşulları nevi şahsına münhasır, başka bir benzeri olmayan iklim koşulları oluşturmaktadır. Engebeli, tepe ve vadilerden oluşan, Çinçin ve Ayvalı derelerin aktığı ve tepesinden rüzgarın eksik olamadığı dünyada sadece Esenler’de yetişen ender bir bitki olan nefis kokulu İstanbul Nazendesi çiçeğinden sizlere bahsedeceğim.

Günümüz insanı, modern hayatın keşmekeşinden, trafiğin gürültüsünden, betonarme yapılaşmanın gölgesinden sıyrılıp hoş kokular teneffüs etmek, hoş renkler temaşa etmek üzere İstanbul’un, Esenlerin nadide bitkilerini yeniden hatırlamak sizi de heyecanlandırmıyormu?

Endemik bitkiler, yani nadir türler, yeryüzünün sadece belirli bölgelerinde yayılış gösteren türlerdir. Bu nadir nebatlar bir dağa, bir adaya, bir ülkeye veya bir kıtanın herhangi bir yerindeki bir flora bölgesine has olabilirler. Bereketli Anadolu toprakları, 0’u aşan yöreye özgüendemizm oranı ve zengin bitki çeşitliliğiyle adeta bir kıta hüviyeti taşıyor.

Türkiye doğal bitki türleri bakımından çok zengin bir ülkedir. Floristik zenginliği ile ünlü olan ülkemizde son çalışmalara göre 10 bin’den fazla bitki türü vardır ve bunlardan yaklaşık 3 bin 500 kadarı endemiktir. Diğer deyişle yeryüzünde başka hiç bir yerde doğal olarak yetişmeyen bitki türleridir. İstanbul'un endemik bitki türlerini adedi 56'dır ve bu endemik türlerden 23 tanesi ise yeryüzünde sadece İstanbul'da yetişen dar yayılışlı türlerdir.

Türkiye’nin incisi, dünya üzerinde iki kıtada toprağı bulunan tek şehir, Asya ile Avrupa arasında coğrafi bir köprü niteliğindeki İstanbul, Türkiye’ye özgü 62 bitki taksonunun kendine has türleri bünyesinde barındıran nadide bir şehirdir.

Yapılan akademik, botanik ilmi çalışmalarında, Prof. Dr. Ünal Akkemik ve diğer araştırmacıların iki kıtanın birleştiği İstanbul’da henüz 56 tane bilinen endemik bitki çeşidi olduğu tespit edilmiştir. İstanbul’da yaklaşık 2200 adet bitki türünün varlığı saptanmıştır. Bu bitkileri tanımak, yayılış alanlarını korumak ve genişletmek biyolojik çeşitliliğin devamı için büyük bir önem taşımaktadır.
İstanbul’a has daha nice bitkileri var: Kavuzlu soğan, unluca, narin acıçiğdem, boğaz zarifesi, has zerana, melez kardelen, ballıbaba, istanbul madımağı, hashindiba, roriço, ağcakavağı doğal bitki zenginliğinden bazılarıdır.

İstanbul, iklim çeşitliliğinin bereketini toprak ve akarsu rejimiyle birlikte tarımsal ve hayvansal ürün çeşitliliğine aksettiren Marmara bölgesinde yer alıyor. Bir bölgenin bitki çeşitliliği açısından değerlendirilmesinde barındırdığı endemik, yayılışı sınırlı bitkiler önemli bir kıstas. Sulak alanlar, kıyı kumulları, fundalık ve ormanlık alanlarda doğal olarak yetişen Türkiye’ye özgü 56 taksonun 17 tanesi sadece İstanbul’da yaşıyor. İstanbul günümüzde canlı ve üretken bitki örtüsüyle dikkat çekiyor.

İstanbul özelinde, il sınırları dahilinde, doğal yaşam alanlarında 2360 bitki türü ve 2512 bitki çeşidi bulunuyor. Türkiye’nin bitki örtüsü zenginliğini Avrupa gibi bir kıta ile, İstanbul şehrinin zenginliğini de ülkelerle kıyaslamak mümkün. Yüzölçümü 5110 km2 olan İstanbul, zengin bitki çeşitliliği ile Polonya, İngiltere, Hollanda gibi ülkeleri geride bırakıyor.

İstanbul’daki fotoğrafları ile birlikte tespit edilebilmiş olan endemik bitkilerin 14 tanesinin latince isimlerinin alfabetik olarak sıralama ve Türçedeki isimleri;

1. Asperula littoralis – Kum belumotu
2. Centaurea hermanii – Peygamber çiçeği
3. Centaurea kilaea – Kilyosdüğmesi
4. Cephalaria tuteliana – Sultan pelemiri
5. Cirsium byzantinum – Hoşkangal
6. Colchicum micranthum – Narin acıçiğdem
7. Crocus pestalozzae – Ümraniye çiğdemi
8. Euphorbia amgydaloides – Zerena, Sütleğen
9. Galanthus byzantinus – İstanbul kardeleni
10. Isatis arenaria – Kelebekotu
11. Lathyrus undulatus – İstanbul nazendesi
12. Linum tauricum subsp. bosphori – Boğaziçi keteni
13. Symphytum pseudobulbosum – Karakafes otu
14. Verbascum degenii – Riva sığırkuyruğu

İstanbul ve dolayısıyla lokal olarak Esenler, 1970’li yıllarda başlayan Anadolu’dan gelen göç dalgası ile hızlı ve çarpık kentleşme, kırsal yeşil alanların süratle azalmasına ve betonlaşmasına neden olmuştur. Esenler ilçesini oluşturan, tarihi isimleriyle Litros ve Avas köylerinin arazileri geçmişte çoğunlukla tarım ve hayvancılık amacıyla kullanılıyordu. Bu sivil alanların haricinde arazilerin bir kısmını da geçmişte olduğu gibi günümüzde de halen askeri alanlardan oluşmaktadır. Esenler’de günümüzde tarım arazisi neredeyse yok denecek durumdadır. İlçede doğal bitki örtüsünün mevcut olduğu yegane alanlar olarak sadece askeri alanların peyzaj düzenlemesi yapılmamış bölgeleridir. Komşu ilçe Güngören ile sınır olan Esenler, Çifte Havuzlar Mahallesi, tarihi Davutpaşa Kışlası, Yıldız Teknik Üniversitesi kampüsü ve çevresi ve yine bir bölümü Esenler’den ayrılarak kurulan Başakşehir ilçesine komşu Esenler, Oruç Reis Mahallesi içerisinde bulunan Metris’i de kapsayan cezaevi ve askeri alanlarda yakın zamana kadar sivil yerleşim ve yapılaşma olmadığı için bitki örtüsü olarak korunmuş açık arazilere sahiptir.

Endemik türlerin botanik adını İstanbul’dan alan 14 tane bitkinin on tanesi yalnızca İstanbul’da yetişebiliyor. Kilyos’taki peygamber çiçeği, Kilyos moru, İstanbul düğünçiçeği, Hoşkangal, İstanbul çiğdemi, İstanbul kardeleni, İstanbul nazendesi. İstanbul’un endemik hazineleridir.

İstanbul’un çiçekleri; açık alanlardaki kayalık yamaçlarda, orman kenarlarında ve ormanlık alanların içinde yaşıyor. Kayalık, taşlık ve üzerinde ağaç olmayan yer yer de makiliklerle kaplı olan alanlar aslında İstanbul’un doğal bitki çeşitliliğini temsil eden en önemli alanları konumundadır. Bizler bu alanları korumak ve yeşertmekle yükümlü olduğumuz kültürel miras niteliği taşıyor. İstanbul Nazendesi gibi kaybolmaya yüz tutan endemik türler bitki hazinelerimizdir.

Nüfus yoğunluğu ve yapılaşma sebebiyle tehlike altında olan bitkileri de var İstanbul’un simgesi niteliğini taşıyan, bir zamanlar Esenler, Litros ve Avas köylerinin de kırlarını süsleyen maalesef artık sadece Bahçeköy-Kilyos arasında yol kenarlarında görülebilen, nesli tükenme tehlikesi altında (baklagil) fasulyegillerden ailesinden olan nazlı bir çiçek olan “İstanbul nazendesi” görülmeye değer güzelliktedir.

Esenler İstanbul Nazendesi Çiçeği (Lathyrus undulatus), VU Aile (Family) : Baklagiller cinsi, (Fabaceae, Genus) : Mürdümük (Lathyrus L.), Sınıflandırma (Taxon) : Dalgalı bezelye (Lathyrus undulatus) BOISS.

Bitkinin bilimsel sınıflandırması: Krallık (Kingdom): Plantalar (Plantae) Sınıf (Clade): Trakeofitler (Tracheophytes) Sınıf (Clade): Kapalı tohumlular (Angiosperms) Sınıf (Clade): Eudikotlar (Eudicots) Sınıf (Clade): Rosidler (Rosids) Emir (Order): Faballer (Fabales) Aile (Family): Baklagiller (Fabaceae) Alt aile (Subfamily): Faboideae (Lathyrus) Cins (Species): Lathyrus (Lathyrus) Türler (Species): L. Undulatus (L. undulatus) Binom adı (Binomial name): Lathyrus undulatus

Türkçe adları, dilimizde istanbul nazendesi, ladir, Itırşahi, parfüm kokulu tatlı bezelye, adları ile bilinmektedir.

Etimoloji, cins adı Antik Yunanca çok tutkulu anlamına gelir. İlk defa Theophrastus tarafından kullanılmıştır ve cinse bağlı bazı türlerin afrodizyak oldukların yönündeki inanışa işaret eder. Cinsin Türkçe adı mürdümük Farsça kökenlidir ve olasılıkla mercimek için kullanılmıştır. Bu kelime ayrıca Farsça’da “gözbebeği” anlamına gelir, mercimek tohumları ile gözbebeği arasında yüzeysel bir benzerlik mevcuttur. Tür adı Latince dalgalı anlamına gelir. Türün yapraklarının kenarına işaret eder.

Habitat, hayat alanı olarak, ortalama bir bitki iyi havalandırılmış rüzgarlı ve güneşli, serin bir iklim ile nemli toprak ve humus bakımından zengin toprak tercih etmektedir. Türkiye'nin kuzeybatısında, İstanbul'un Asya yakasındaki fundalıklarda zengin popülasyonları bulunur. Avrupa çapında nadir bir bitki olan İstanbul nazendesinin koruma altına alınması önemlidir. Türkiye Kırmızı Kitabında VU : zarar görebilir olarak sınılanmıştır. Çok yıllık, yaprak döken Nisan- Haziran aylarında çiçeklenen otsu endemik bir bitkidir.

Bitkinin tanımı; 50 ila 100 cm büyüyebilir. Gövde kanatlı, yivli, yükselici ya da sülükler vasıtasıyla sarılıcıdır. Kulakçık ok başlıdır. Sap kanatlıdır. Yaprakların ucunda dallanmış sülükler olur. Yapraklar 1 çift yaprakçık barındırır, bunlar mızraksı sipsivri, 5 ila 12 cm uzunluğunda, 6 ila 20 m genişliğinde ve 1 ila 5 arası damarlıdır. Yaprak kenarları hafifçe dalgalıdır. Çiçek sapı hafifçe açısal ve uzundur. Çiçeklenme 3 ila 7 arası çiçekten oluşan salkım halindedir. Sap, çanaktan uzundur. Çiçekler 1 ila 2 cm uzunluğunda ve pembe renklidir. Çanak çan biçimindedir. Meyve dikdörtgensi şeritsi, yanal sıkıştırılmış, 6 ila 7 cm uzunluğunda ve 1 cm genişliğindedir. Tohum koyu renklidir.

Gözlem bilgileri, bitki doğal olarak sadece Türkiye’de yayılış gösterir. Orman açıklıkları, çalılıklar ve yol kenarında görülür. İl genelinde yaygın olarak gözlemlenmiştir. Nisan ve haziran ayları arasında çiçek açar. Deniz seviyesinden 600 metreye kadar olan rakımlarda gözlemlenebilir

Nazende yıllık bir bitki olup çiftler halinde ayrılan ince yeşil kökçükleri uygun dikey desteklerle 2,5 metreye kadar tırmanabilir. Temmuz ayları arasında açan güzel kokulu çiçeklerinin rengi beyazla mavimsi-mor arasında değişiklik gösterir. Meyve tohumları içeren yeşil baklaları Ağustos ve Ekim ayları arasında olgunlaşır.

Toksik etkisi, tohumları A vitamini açısından zengin olan, ancak insanlarda bunları toksik yapan bir bitki toksini içerdiği için yenilebilir değildir. Özellikle de dejeneratif eklem iltihaplarına ve kısırlığa yol açabilir. Bitkinin bazı türlerinin tüketiminden sonra Latirizm nörotoksik sendromuna neden olduğu görülmüştür.

Ekim zamanı dış mekanda şubat, mart, nisan, mayıs ayları uygun şartlar sağlandığında kapalı iç mekanda ise kış aylarıda ekilebilir. Bitkinin çimlendirme ortamı Sıcaklığı ortalam olarak 18-22 derecedir. Tohum ocakları arası 5-10 cm arası olmalıdır. Her tohum ocağına 2-3 tohum atılmalıdır. Tohumlar toprağın 0,5-1 cm kadar altına ekilmelidir. Çimlenme süresi ortalama olarak 14-21 gündür. Çimlendirme toprağı çok sulu olmamalı hafif nemli olmalıdır. Işık gören bir yerde çimlendirme yapılmalıdır.

Kullanım alanları olarak ise; Çiçeklerinden elde edilen nevi şahsına münhasır, harika kokulu uçucu yağ kolanya, esans, parfüm, ve sabun imalatında kullanılabilir. Günümüzde parfüm imalatında kullanılmaktadır.

Esenler ilçemize özgü, kaybolma tehdidi altında olan, nadir, güzel kokusuyla, harika çiçekleri ve renkleriyle kendisine hayran birakan Nazende bitkisini parklarımıza, bahçelerimize hatta balkon ve pencere önlerindeki saksılarımıza yeniden kazandırmalıyız. Bu konuda Esenler Belediyemizin İstanbul Nazendesine gerekli ilgiyi gösterip sahip çıkacağına itimadımız tamdır.

Kaynaklar ve Bağlantılar
Beytullah YILDIRIM Esenler Araştırmaları
Prof. Dr. Ünal Akkemik İstanbul’un Doğal Bitkileri
Yesil.İstanbul
Akra.medya
Kocaeli Bitkileri
Missouribotanicalgarden.org
Ağaçlar.net

Gayret bizden başarı Allah C.C.’dan Nazende kokulu günler dilerim.
Kalın sağlıcakla. Selam ve dua ile
Beytullah YILDIRIM
Esenler Araştırmaları
Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
Bu makale 04.03.2024 Tarihinde Esenler Vizyon Haber sitesinde yayımlanmıştır.
Bu makale 04.03.2024 Tarihinde Esenler Araştırmaları blok sitemizde yayımlanmıştır.
.
..
...

 Esenler Müderris Köyü Metris Çiftliği

 İstanbul Esenler ilçesini oluşturan Litros ve Avas köyleri ile birlikte tarihteki üçüncü köy Müderris Köyü. Fetihten sonra kurulmuş, bizzat bu kutlu beldenin Fatihi müjdelenen İslam ordusunun baş kumandanı çağ açıp çağ kapatan Fatih Sultan Mehmet han, hazretlerinin hocası müderris Alaeddin Tusi'ye tahsis ettiği Müderris köyü, yeni ismiyle Metris çiftliği olarak anılıyor.
Doğu Roma'nın başkenti, Bizans İmparatorluğunun en önemli şehri olan Konstantinopolis'in Osmanlı Ordusu tarafından 29 Mayıs 1453 Tarihinde feth edilmesinden sonra 1058 yıllık Bizans İmparatorluğu yıkılmış ve Osmanlı Devleti, bir imparatorluk hâline gelmiştir.
Osmanlı idaresine geçen ve Payitaht, başşehir olan Konstantiniyye'nin uzun zamandır bakıma muhtaç olan su yolları gibi önemli altyapısı mimarbaşı Mimar Sinan'a verilen vazife ile imar, inşaa ile birlikte yeni yerleşim birimleri oluşturulmaya başlandı. Sultan Fatih'in emriyle başlatılan imar ve altyapı faaliyetlerinin yanı sıra İstanbul'da Müslüman nüfusun iskan edileceği yeni köyler de kurulmuştur. Bu köylerden birisi de günümüz Esenler ilçesi sınırları içerinde, tarihi ismiyle Avasköy, Atışalanı Kemer mahallesi yakınlarında olan tarihi vesikalardaki ismiyle Müderris karyesi idi.

Esenler Müderris köyünün kuruluşu ise tarihi süreçte;
Karye-i Müderris Metris Çiftliği adıyla da anılan yerin Fâtih Sultan Mehmed Han tarafından hocası, büyük bir Osmanlı alimi olan, müderris Molla Arrân olarak da anılan Alâeddin Tûsî’ye verildiği ve bundan dolayı da bu yeni kurulan köyün adının Müderris köyü olarak anıldığı bilinmektedir. Prof. Dr. Kâzım Çeçen, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi’nde yazmış olduğu Esenler, Atışalanı, Avasköy Kemeri maddesinde, Müderris köyünün yeni haritalarda, hatta XIX. yüzyıl haritalarında dahi belirtilmediğini, 1748 târihli Topkapı Sarayı’nda yer alan bir haritada Müderris köyünün, Avasköy’ün, yâni Atışalanı köyünün hemen yanında çizildiğini belirterek Müderris köyünün de Metris Çiftliği olduğunu söylemektedir. İstanbul'un tarihi su yollarını gösteren haritada Müderris köyü tasvirinde ise, toplu hâlde bulunan hâneleri ve Avasköy’den daha fazla ağaçları ile birlikte çizilmek suretiyle resmedildiği görülüyor. Osmanlı dönemi, ünlü seyyahımız, Evliya Çelebi ise İstanbul’u anlattığı Seyahatnamesinin birinci cildinde su kemerlerinden bahsettiği bölümde Atışalanı, Avasköy kemerini Karakemeri anlattığı bölümde “Müderris Köy Kemerleri de 60 arşındır, ne kadar kemer olduğunu bilmiyorum. Bu kemerin temelleri Galata Kulesi kadar derindir.” şeklinde ifâde etmiştir.

İstanbul Esenler, tarihi Müderris Karyesi / Köyü günümüzde konum itibariyle; Osmanlı dönemi haritalarında gösterilen konumu ile günümüzdeki konumlarını ölçeklendirerek yaptığım incelemelerde Esenler ilçesi, 15 Temmuz Mahallesi sınırları içerisine denk geliyor. Metris Çiftliğinin bulunduğu alan ve çevresi yakın zamana kadar askeri alan olarak kullanılıyordu.
Askeri bölge olan Metris Kışlası tarihçesi olarak;
Kelime anlamı, askeri çarpışma sırasında korunmak için yapılan toprak siper anlamına gelen Metris, Osmanlı'nın son döneminde 1912 yılında Esenler'de Müderris köyündeki bu kışlaya isim olmuştur.

Bir Osmanlı Devleti son dönemi kışlası olan Metris, kışla olarak, 1912 ile 1953 yılları arasında eğitim, atış ve tatbikat alanı olarak kullanıldı. Kuruluş yıllarında bir dönem Topçu Mektebi de bölgede faaliyet gösterdi. Kışla, 1953 yılından itibaren ulaştırma sınıfı birlikleri tarafından kullanılmaya başlandı. Bu tarihte, 1. Ordu Komutanlığı'nın ulaştırma faaliyetlerini icra etmek üzere 475. Ulaştırma Hafif Oto Tabur Komutanlığı teşkil edildi.
Metris kışlası 1981 senesinde içerisinde belirli bir alan, Adalet Bakanlığı'na devredildi. Askeri cunta tarafından yapılan 1980 darbesi sonrası siyasi tutukluların bu cezaevine konulmasıyla birlikte Metris'in namı iyice arttı ve türkülere, şarkılara bile konu oldu. Bu alan günümüzde ise halen Milli Savunma Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü tarafından 17 Nisan 1981 tarihinden bu yana Metris Cezaevi olarak kullanılıyor. Genel olarak askeri alan olan bölge, 15 Temmuz 2016'daki darbe teşebbüsünde Milli iradeye karşı kalkışmaya konu olmuştur. 15 Temmuz'da ayaklanmaya kalkışan bir grup bu kışladan çıkmışlardı. Yaşanan bu darbe girişiminin ardından alınan karar gereği, şehir dışına taşınan askeri birliklerin boşalttığı alanlar halkın hizmetine sunulması kararı alındı. Burada Esenler İlçesine bağlı yeni mahalle kurularak hain kalkışmaya ithafen ismi 15 Temmuz Mahallesi olarak koyulmuştur.

Metris Kışlası, 47. Motorlu Piyade Alay Komutanlığı ile Esenler Belediyesi arasında imzalanan protokol gereği, ilk etapta kışlanın 189 dönümlük kısmı Esenler Belediyesi'ne devredildi. Esenler Belediyesi'ne devredilen 8,7 milyon metrekare büyüklüğündeki askeri alanda 2.5 milyon metrekare büyüklüğünde bir şehir parkı 15 Temmuz Millet Bahçesi ve çeşitli sosyal ve kültürel tesisler yapılarak Esenler Belediye Başkanı Mehmet Tevfik Göksu ve ekibi tarafından Esenler halkının hizmetine sunulmuştur. Müderris köyünün bulunduğu alan aynı zamanda komşu ilçe Bayrampaşa'nın Cevatpaşa mahallesine sınır teşkil ediyor. Ayrıca bölgede sivil yapılaşma olarak Toki toplu konut idaresine ait şantiyeler bulunuyor.

Müderris köyü ile alakalı olarak günümüze ulaşmış tarihi harita ve vesikalardan başka herhangi bir tarihi eser ve benzeri bir kalıntı maalesef ulaşmamıştır. Müderris köyü daha kapsamlı olarak incelenmeyi ve araştırmayı hak ediyor. Eldeki kayıtlar ışığında 1453 senesinden 1700'lü senelerin sonlarına kadar yaklaşık 250 yıllık varlığı kayıtlı bir Köye ait yerleşim yeri, camii, mezarlık ve benzeri alanların tespit edilmesi yeni bilgilerin ortaya çıkarılması araştırmacılarını bekliyor.

Şeyhülislam Ebussuud Efendi Esenler Müderris Köyü doğumlumu?
Yaptığımız araştırmalarda son dönemde başta İslam Ansiklopedisi olmak üzere pek çok basılı ve internet ortamındaki yazılı kaynaklarda Müderris Alaeddin Tüsi'nin oğlu olan Osmanlı devri ünlü Şeyhülislamı Muhammed Ebussuud Efendi'nin Müderris Köyünde doğduğunu belirten bilgiler mevcuttur. Fakat bu iddiayı destekleyen bir vesika kaynak gösterilememiştir. Bu fikri savunanlar ise genellikle Şeyhülislamın doğum tarihinin fetihten sonra olmasına dayandırmak suretiyle bunun tahmin olduğunu belirtmişlerdir.
Bu konu ayrıca bir yazı konusu olup yakın zamanda ayrıntıları ile sizlerle paylaşacağım. Yaptığım hususi tetkik ve araştırmalarda Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin Esenler, Müderris köyünde değil 30 Aralık 1490 tarihinde babasının memleketi olan Çorum'un İskilip ilçesinde doğduğunu daha sağlıklı bir bilgi olduğunu müşahede etmeme rağmen araştırmalarımız halen devam ediyor.

Netice itibariyle Esenler dahilinde olan, Müderris Köyü ve âlim müderris Alâeddin Tûsî gerekli ilgiyi ve vefayı hak ediyor diye düşünüyorum. Bu isimlerin bilhassa bölgede park, sokak, cadde hatta toplu konutlara verilebilir. Müderris Alaeddin Tüsi hakkında kapsamlı bir kültür yayını kitap hazırlanabilir. Konu ile ilgili olarak panel, toplantı ve gibi çalışmalar ile İstanbul'un Fatihi olan şanlı ecdadımız Sultan Fatih Sultan Mehmet Han'ın hocasını hayırla yad edip gelecek kuşaklara tanıtılması gerektiğini düşünenlerdenim. Bu vesile ile bizlere bu cennet vatanı emanet eden ecdadımıza Mevla C.C. cümlesine rahmet eylesin. Mekanları cennet olsun.

Kaynaklar ve Bağlantılar:
Beytullah Yıldırım Esenler Araştırmaları
Fatih Dalgalı Köprülü Su Yolu / Zeytinburnu Belediyesi Z Dergisi
Şeref Yumurtacı Mimar Sinan'ın Esenlere Mührü Esenler Belediyesi Kentim Esenler Sayı 65
Köprülü Kütüphânesi, EKLERVKFHVSK2441.
Prof. Dr. Kazım Çeçen Avasköy Kemeri s. 425.
Evliya Çelebi Seyahatnamesi
Yapi.com.tr

Kalın sağlıcakla.
Selam ve dua ile…

Beytullah YILDIRIM Esenler Araştırmaları
Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
İstanbul / Esenler 24.02.2024
Bu makale 00.03.2024 Tarihinde Esenler Vizyon Haber sitesinde yayımlanmıştır.
Bu makale 10.03.2024 Tarihinde Esenler Araştırmaları blok sitemizde yayımlanmıştır.
.
..
...

 Esenler Müderris Köyü Metris Çiftliği
Tarih / Esenler Araştırmaları

 İstanbul Esenler ilçesinin ismiyle müsemma bu rüzgarlı tepelerinde, Osmanlı Devleti döneminde günümüzde tamamen unutulmuş, tıpkı masallardaki gibi bölgenin buğdaylarını öğütüp un yapan 15 yel değirmenleri vardı. Litros’un, Avasköyün, rüzgarlı tepenin yel değirmenlerini bilen, duyan var mı?

Roma, Bizans'tan, Osmanlıya Esenler arazisini oluşturan köyler ve çiftlikler İstanbul'un sur dışında fakat bir o kadarda şehre yakın bir yerleşim yeri olması geçim kaynağı olarak tarım alanlarını öne çıkarıyordu. Bölgede sulu tarımın yanı sıra tahıl üretimi sadece Esenler havaisinde değil civarındaki Mahmutbey (Mahmudiye), Vidos (Güngören), Bağcılar (Çıfıt Burgaz – Cuhûd Bergos - Yahudi Burgaz) gibi komşu köylerde çiftliklerde vaktiyle harman yerleri vardı.

İstanbul fethinden sonra şehrin gıda ve tahıl ihtiyacı genellikle surların dışında yer alan köylerden karşılandığı bilinmektedir. Özellikle Küçük Çekmece nahiyesine bağlı olan köyler ve burada yer alan çiftlikler Osmanlı Başşehri Dersaadet'in hem et hem de gıda ihtiyacını karşılamaya çalışıyordu. Arşiv belgelerinde yer alan verilerde Miladi 1862 tarihinde Küçük Çekmece'de bulunan 50 köyün içerisinde yer alan mandıra ve çiftlikler dikkat çekicidir. Bu tarihi vesikada yer alan listede Litros Köyü Çiftliği de görülmektedir.

Bölgedeki tarım ve hayvancılığa dayalı yaşam biçimi Cumhuriyet döneminde de devam ederek 1950, 1960’lı senelere kadar azalarak ta olsa devam ederek varlığını sürdürmüştür. Ekseri olarak Hıristiyan Ortodoks Rum ahalinin yaşadığı Osmanlı dönemindeki yerleşik tebaanın içerisinde azda olsa Müslüman nüfusun olduğunu dönemin kayıtlarından öğreniyoruz. Bizans tarihi uzmanı Manuel Gedon, 1870 senesinde Litros Köyü’nü ziyaret ettiği zaman bu köyde 25 Rum ailenin yaşadığını nakleder. Bölgede hayvancılıkta oldukça yaygın olarak yapılıyordu. Esenler hayvancılığa çok elverişli olması nedeniyle, yemyeşil meralar, mandıralar, büyük baş ve koyun sürüleri o dönemde olağan görüntülerdi.

Litros ve Avas köylerinde tarımı yapılan ürünler, genellikle ahalinin kendi ihtiyaçları doğrultusunda olup, ihtiyaç fazlası üretilen mahsul, pazarlara götürülerek satılıyordu ve yöre halkının geçimine katkı sağlıyordu. Esenler ve çevresi, Mahmutbey, Bağcılar, Kirazlı, Güneşli son dönemde bütünüyle mübadele ile gelen nüfusun yerleştiği köylerdi. Çevre tahıl ve bahçe tarımına uygun bir bölgedir. Esenler’de o dönemde dut bahçeleri, ceviz ağaçları, üzüm bağları, bamya tarlaları yanı sıra tahıl olarak, buğday, arpa, yulaf, mısır, ayrıca ayçiçeği, kendir (keten), nohut, soğan ve tütün vb. ürünlerin tarımı yapılmaktaydı.

Osmanlı devrinde tutulan Tahrir defterleri kayıtlarından Esenlerin o dönemdeki sosyal ve ekonomik hayatıyla da ilgili daha ayrıntılı bilgilere ulaşmak mümkündür. Bu tarım ürünlerinin en önemlisi olan başta ekmek yapımında kullanılan un, bölgede yetişen buğday Osmanlı kayıtlarda “el-hınta” olarak yer almaktadır. Buğdayın vergi kayıtlarındaki bilgilerine göre ölçü birimi olarak kile ve şinik şeklinde geçtiğini görüyoruz.

Roma dönemi, Bizans İmparatoru Alexi Komnenos’un kızı Anna Komnena’nın “Alexiad” adlı eserinde bahsettiği, ona göre “Aretas” adlı bu yer, Esenler ovadan yüksekte olduğunu özellikle belirtir. Hava akımlarından dolayı sürekli esen rüzgarları ile ünlü havadar olan bu tepelerde yaşayanlar, Esenleri oluşturan Litros köyü, Avasköy ve Müderris Köyü civarında yel değirmenleri inşa etmişlerdi.

Dört mevsim rüzgarın eksik olmadığı rüzgar kuvvetini bu doğal kaynağı çarklar vasıtasıyla yörede yetişen hububatlardan başta buğday olmak üzere değirmen taşları yardımıyla un yapmak üzere yel değirmenlerinde değerlendirmişlerdi.

Esenler, Litros köyüne gelen Bizans Tarihi Uzmanı Manuel Gedon, 1870’lerde bölgenin topografik durumunu anlatırken Litros’tan çıkan bir yolun sağ sapağının Topçulara gittiğini ve 1860 öncesinde bu bölgede takriben un ihtiyacını karşılamak amacıyla on beş yel değirmeninin olduğunu, bu değirmenlerin sahiplerinin genellikle Edirnekapı’da ikamet ettiğini nakletmektedir. Bu tespit Esenlerin yel değirmenleri için çok elverişli bir yer olduğunun kanıtıydı. Bu 15 yel değirmeni dönemine göre dikkat çekici ve önemli bir rakamdır.

Komşu ilçe Bağcılarda da bir yel değirmeni kaydı ise; II. Osman’ın Güngören’de yaptırdığı Genç Osman Camisine vakıf olarak vakfettiği “Vidoz’da vâki‘ Merhum Sultan Osman’ın bina buyurdukları câmi‘-i şerifin vakfiyesidir” şeklinde başlayan ve “Bergostaki (Bağcılar) Yel Değirmeninden Vidos köyüne (Güngören) gelinceye kadar olan tarla ve çayırların kendi tasarruflarına, bir kıta bostanın ise Genç Osman Camisine tahsisi” şeklinde geçen bilgiye göre Bağcılarda Hicri 1033 Miladi 1624 tarihi senesinde Bağcılar ile Güngören arasında bir yel değirmeninin varlığını tarihi vesikalardan öğreniyoruz.

Tarihte bir zamanlar Esenler’de 15 Yel değirmeninin varlığını hayal etmek bile güzel. Günümüzde bu değirmenler üzerine daha kapsamlı çalışma yapılmayı, araştırılmayı hak ediyor diye düşünüyoruz. Temsili olarak Rüzgarlı Tepe Esenlerin Yel Değirmenleri bir maket de olabilir, tanıtılmayı ve bilinmeyi, tarihin tozlu sayfalarında keşfedecek yerel yöneticileri bekliyor.
Allahuâlem, muhakkak Allah en iyisini ve doğrusunu bilendir.

Kalın sağlıcakla.
Selam ve dua ile…

Kaynaklar ve Bağlantılar:
Beytullah Yıldırım Esenler Araştırmaları
Manuel Gedon
Anna Komnena Alexiad
Esenler Belediyesi Esenler Tarihi
Bağcılar Belediyesi Bağcılar Tarihçesi

Beytullah YILDIRIM Esenler Araştırmaları
Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
İstanbul / Esenler 24.04.2024

Her hakkı ELDESNET'e aittir. Kesinlikle izin almadan kısmen veya tamamen kopyalanamaz ve yayınlanamaz. E-Posta: Tasarımcı ve Yayıncı: Beytullah YILDIRIM ELDESNET © 1997 - 2024 Eldesnet Ana Sayfaya Dönmek İçin Tıklayın.